Бүтээлийн нэр
Төрийн өрийн бодлого ба Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал
Тэмдэглэл
Б.Чимидийн нэрэмжит 14 дэх удаагийн шилдэг илтгэлийн уралдааны "Оюутны хэсэг"-т тусгай байр эзэлсэн бүтээл.
Хэлбэр
Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл
Салбар
Үндсэн хуулийн эрх зүй
Бүтээлийн товч
Энэхүү илтгэлд Монгол Улсын төрийн өрийн нөхцөл байдал, түүнийг удирдах бодлогын тулгамдсан асуудлыг Үндсэн хуулийн суурт үзэл баримтлалын талаас дүгнэлт өгч, улмаар ХБНГУ-ын туршлагаас судлан үр ашиггүй өрийн хэмжээг бууруулах буюу цаашид хууль зүйн талаас хяналт тавих боломжийг бүрдүүлэх нөхцөлийг үнэлж, энэ талаар тодорхой санал дэвшүүлэхийг зорино.
Монгол Улсын өнөөгийн нөхцөл байдал нь төрийн өрийн хэмжээ хэт их нэмэгдсэн (дэлхийн банкны мэргэжилтнүүдийн тооцооллоор 2024 он гэхэд Засгийн газрын өр нь ДНБ-ын 80 хувьд хүрэхээр буй ) нь эргээд олон нийтийн бухимдлыг дагуулж байгаа болох нь сүүлийн жилүүдэд илүүтэй ажиглагдаж байна. Улс төрчдөд хязгаарлалтгүй бүрэн эрх олгосон үед ардчиллын шийдвэр гаргах тогтолцоо нийтийн буюу байгалийн баялгийн ашгийг цөөнх бүлэглэл хүртэх, төсвийн зарлагыг өсгөх, орлогоосоо илүү зардал гаргах хандлагатай байдаг талаар судлаачид тэмдэглэсэн. Баялгийн тэгш бус хуваарилалт эрс нэмэгдэх, төрийн үргүй зээлийн хэмжээ өсөх нь ямар ч тохиолдолд сөрөг үр дагавар авчрах юм. Иймээс төрийн өрийн бодлогыг хууль зүйн үүднээс, ялангуяа үндсэн хуулийн эрх зүйн өнцгөөс судлах, төрийн дээд эрх мэдэл бүхий байгууллага өр үүсгэх, санхүүгийн барьцаа баталгаа олгох асуудлыг шийдвэрлэхэд үндсэн хуулийн эдийн засгийн эрх зүйг салбар эрх зүйн түвшинд хөгжүүлэх шаардлагатай.
Түлхүүр үг
Үндсэн хуулийн эдийн засаг, Төрийн өрийн бодлого, Ардчилсан үр ашигтай удирдлага /good governance/
Бичигдсэн огноо
2023-01-12
Хуудсын тоо
10
Хэл
Монгол
Байршуулсан огноо
2023-01-16
Товч мэдээлэл үзсэн
2071
Бүрэн эхээр нь үзсэн
52
Эшлэлийн тоо
30
Санал болгож буй эшлэлийн загвар
Б.Билгүүн “Төрийн өрийн бодлого ба Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал” (2023), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1469
Цуглуулганд нэмэх
Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх
Эшлэлүүд

1. Чимид Б., “Засаглал” уу, “Удирдлага” уу? (хууль зүйн зарим нэр томъёоны тухайд): Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, хоёр дахь хэвлэл (УБ. 2017)., х.166-180.

2. Мөн тэнд.

3. Үүнд Монголбанкны Хятадын Ардын Банктай байгуулсан своп хэлцлийн дүн (ДНБ 12%), Хөгжлийн банкны гадаад бонд (ДНБ 5%)-ыг оруулаагүй байна: Монгол Улсын эдийн засгийн тойм –шуурган дунд зүг чигээ олохуй 2022 оны 04 дүгээр сар.

https://thedocs.worldbank.org/en/doc/a8c4ec75eacd95208fbe44ab4785485e-0070012022/original/MEU-2022-April-MN.pdf сүүлд хандсан: 2022.12.27.

4. Лүндэндорж Н., Сайнхишиг Ж. нар, Үндсэн хуулийн эдийн засгийн үзэл баримтлалын үүднээс Монгол Улсын үндсэн хуулийг шинжлэх нь: “Шүүх эрх мэдэл”сэтгүүл, 2016. No2, х.118-142.

5. Badura, Kommentar zum Grundgesetz, Finanzwesen und Hauswirtschaft I-33-44, S.745.

6. Мөн тэнд., S.746.

7. Ханс-Георг Петерсен, Төрийн эдийн засаг (УБ. 2008)., х.198.

8. Жаргалсайхан  Д., “Өгөөдэй” бонд,  2015.06.10.,  шүүмж-нийтлэл:https://ikon.mn/opinion/hjoсүүлд хандсан: 2022.12.29.

9. Sandy  Brian  Hager, сh.  Who  rules  the  Debt  State?: “The Making of a Modern Debt State” (University of California Press. 2016)., p.83-95.

https://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt1ffjnfn.10#metadata_info_tab_contentslast

visited: 2022.12.27.

10. Эрдэмтэн Стрекийн дүгнэжбайгаагаар  сүүлийн  40  жилийн  хугацаанд  улсын  өрийн  хурдацтай өсөлтийн  үзүүлэлт  нь  ардчиллын  дутагдал  бус  харин  ардчилсан  дүрмийн  үндэс  суурь  элэгдсэнтэй холбоотой гээд үүнийгээ сонгуулийн ирц болон эвлэлдэн нэгдэх байдал, үйлдвэрлэлийн ажих хаялт зэрэг буурч байгаатай холбоотой аж: Sandy Brian Hager., Ibid.

11. Чимид Б., “Засаглал”уу, “Удирдлага”уу? (хууль зүйн зарим нэр томъёоны тухайд): Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, хоёр дахь хэвлэл (УБ. 2017)., х.166-180.

12. Банзрагч Г. Эдийн засгийн захиргааны эрх зүй(УБ. 2013).

13. Уянга Б., УИХ-ын эдийн засгийн бүрэн эрх ба төрийн санхүү, зээл, мөнгөний бодлого., өгүүлэл.

14. Лүндэндорж Н., Сайнхишиг Ж. нар, Үндсэн хуулийн эдийн засгийн үзэл баримтлалын үүднээс Монгол Улсын үндсэн хуулийг шинжлэх нь: “Шүүх эрх мэдэл”сэтгүүл, 2016. No2, х.118-142.

15. Sandy Brian Hager., Ibid.

16. Sandy Brian Hager., Ibid.

17. Сайнхишиг Ж., Үндсэн хууль ба эдийн засгийн бодлогын шийдвэр гаргалт: Монгол Улсад эдийн засгийн бодлогын үндсэн дүрэм шаардлагатай юу?: “Хууль дээдлэх ёс”сэтгүүл, 2015 No1 (51), х.56-63.

18. Монгол банкны мэдээлэл, https://stat.mongolbank.mn/?r=1109 сүүлд хандсан: 2022.12.29.

19. Эдийн  засгийн  бодлогын  шийдвэр  гаргахад  агуулгын  /материаллаг,  тоон/  болон  процедурын хязгаарлалтыг ҮнХ-аар тогтоох тухай: Сайнхишиг Ж., Дурдсан бүтээл.-ээс үзнэ үү.

20. ҮХЦ., 2015.02.13., No2, дүгнэлтээр Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн §19.6 заалтаар тогтоосон хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах өндөрсгөсөн кворумыг ҮнХ-д нийцэхгүй гэж үзсэн.

21. Жишээг: Badura, Kommentar zum Grundgesetz, Finanzwesen und Hauswirtschaft I -33-44, S.745.

22. Badura, Kommentar zum Grundgesetz, Finanzwesen und Hauswirtschaft I -81,S.751.

23. Badura, Kommentar zum Grundgesetz, Finanzwesen und Hauswirtschaft I -33-44, S.745; Schenke, Kommentar zum Grundgesetz(2018)S.642.

24. PüttnerG., Staatsverschuldung  als  Rechtsproblem(1980).Henseler  P., Verfassungsrechtliche  Aspekte zukunftsbelastender Parlamentsentscheidungen, AöR 108, (1983), S.489; BirkD., Die finanzverfassungrechtlichen Vorgaben und Begrenzungen der Staatsverschuldung, (DVBl. 1984)S.745;  H.H.Vonarnim/Weidenberger, Staatsver-schuldung in der Bundesrepublik Deutschland, (1986).

25. Лүндэндорж Н., Сайнхишиг Ж. нар, Дурдсан бүтээлд.

26. ГҮнХ-ийн §115.2: Орлого, зарлага нь зээлийн орлогоос үл хамааран зарчмын хувьд тэнцвэртэй байна. Энэхүү зарчим нь дотоодын үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний нэрлэсэн үнэтэй харьцуулахад зээлийн сангаас олсон  орлого  нь  0.35  хувиас  хэтрээгүй  тохиолдолд  хангагдсанд  тооцно.  Үүнээс гадна,  эдийн  засгийн хөгжил нь хэвийн нөхцөлөөсөө хазайснаар төсөвт үзүүлэх өсөх, буурах үеийн нөлөө нь тэгш хэмтэй байхыг харгалзан үзнэ. 1-3 дахь өгүүлбэрт тусгайлан заасан хязгаарлалт бүхий зээлээс санхүүжсэн бодит зээлийн хэмжээний хазайлтыг хяналтын дансанд бүртгэнэ: ингэхдээ дотоодын нийт бүтээгдэхүүний нэрлэсэн үнийн нэг аравнытаван хувийн босгыг давсан өрийг эдийн засгийн мөчлөгийн дагуу зохих ёсоорбагасгах ёстой. Санхүүгийн гүйлгээний орлого, зарлагыг тохируулах болон цэвэр зээлийн жил бүрийн хязгаарлалтыг  тооцоолох  үйл  ажиллагаа,  хязгаарлалт  бүхий  зээлээс  санхүүжсэн  бодит  зээлийн хязгаарын хазайлтын  хяналт  болон  тэнцвэржүүлэлт  нь  хамтдаа  эдийн  засгийн  мөчлөг  дэх тохируулгатай уялдуулан зохицуулах, дансанд бүртгэх журмыг Холбооны хуулиар нарийвчлан зохицуулна. Байгалийн  гамшиг,  онцгой  нөхцөл  байдлын  үед  Засгийн  газрын  хяналтаас  гадуур,  улсын  санхүүгийн чадавхад  ноцтой  хор  хохирол  учирсан  тохиолдолд  Бундестагийн  гишүүдийн  олонхийн  шийдвэрийг үндэслэн  эдгээрр  зээлийг  хязгаарыг  хэтрүүлж  болно.  Зээлийн  төлөлтийн  төлөвлөгөөтэй  уялдуулан шийдвэр гаргана. 6 дахь өгүүлбэрт заасны дагуу зээлийн эргэн төлөлт нь зохих хугацаандаа төлөгдсөн байх ёстой.  /Жич: орчуулгын найруулгыг: ХЗҮХ., ХБНГУ-ын Үндсэн хууль (УБ. 2020) товхимлоос авч ашиглав.

27. BVerfGE 79, 311 –/Төсвийн тухай хууль/ 1981 он; ПатцигВ., (DÖV  1989), 1022; HöflingW., Staat29, 1990, 255; OsterlohL., Staatsverschuldung als Rechtsproblem?(NJW 1990), S.145.

28. Kriszelet R. /Meuthen J., Зээлийн хязгаар ба төсвийн гүйцэтгэл, (DÖV 1995), S.461; HöflingW./ RixenS., in: BonnKomm., Art. 115, (2003).

29. ҮХЦ., 2007.06.22., No02., тогтоол: https://legalinfo.mn/mn/detail?lawId=1013

30. Банзрагч Г., Эдийн засгийн захиргааны эрх зүй (УБ. 2013)., х.44.