Өрсөлдөөний хуульд холбогдох хууль боловсруулах, батлах үйл явцад бий болсон эх сурвалжийг тус сургуулийн докторант Л.Отгонбаяр өрсөлдөөний асуудлаар докторын судалгаа, диссертаци бичих хүрээнд эмхэтгэснийг Эдийн засаг, бизнесийн эрх зүйн судалгааны төв эрхлэн хэвлүүлж уншигч та бүхэнд хүргэж байна. 
Энэхүү эмхэтгэл нь нэр дурдсан докторантын санаачилгээр хийгдэж эхлэн, улмаар Эдийн засаг, бизнесийн эрх зүйн судалгааны төв эрхлэн гаргаж байгаа эх сурвалжийн бүтээл болно. 

“Легал дата” ХХК-аас Захиргааны ерөнхий хууль болон Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг Монгол Улсын Дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2022 оны 12 дугаар сарын 14-ний өдрийн “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн  84, 85, 86 дугаар зүйлийн зарим хэсэг, заалтыг тайлбарлах тухай” 36 дугаар тогтоолын хамт эмхэтгэн хэвлүүлж байна.  

 Энэхүү эмхэтгэлийг гаргахдаа хэрэглэгч Таны хэрэгцээ, шаардлагад аль болох нийцүүлэхийг хичээж зарим зүйлсийг нэмэлтээр хийв. Тодруулбал, утга, агуулгын хүрээнд нэмэлт, өөрчлөлт орсон хэсэг, заалтын уг эх буюу Төрийн мэдээлэл сэтгүүлд хэвлэгдсэн анхны хувилбарыг тухайн хэсэг, заалтын доор нь оруулсан. Ингэснээр тухайн хэсэг, заалтын анхны уг эх ямар байж байгаад хэрхэн нэмэлт, өөрчлөлт орсон байдлыг мэдэхэд хялбар байна. 
Мөн эмхэтгэлд ороогүй өөр хуулиас иш татсан зүйл, заалтад тухайн иш татагдсан хуулийн зүйл, заалтыг эшлэлээр оруулж, хуудас бүрийн хажууд тэмдэглэл хийх зайг гаргав.  Нэр томьёоны индексийг хүснэгтлэн боловсронгуй шинэлэг болголоо.

Өмгөөллийн "Онч нүүдэл" ХХН үүсгэн байгуулагдсан 10 жилийн ойн хүрээнд захиргааны эрх зүйд түгээмэл хэрэглэгддэг хууль тогтоомжийг түүвэрлэн нэгтгэж, энэхүү эмхэтгэлийг хэвлэн гаргаж байна. 
Эдгээр хуулийг хэрэглэгч танд илүү хэрэгцээтэй байлгах үүднээс бусад хуулиас иш татсан зүйл заалт болон холбогдох журмын талаарх мэдээллийг хуулийн доод хэсэгт оруулж, өгсөн болно. Мөн хууль бүрийн хойно тухайн хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлтийн дэлгэрэнгүй (2022/11/17-ны өдрийн байдлаар) болон Улсын дээд шүүхийн тогтоолыг хавсарган орууллаа. 

-Эрүүгийн хууль
-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль
-Салбар хуулийн нэр томьёо
-Улсын дээд шүүхийн тайлбар
-Гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоож, дүгнэлт гаргах журам
-Гэмтлийн зэрэг тогтоох журам
***Хуульд өөрчлөлт орсон үед нэмж, хасах зориулалт бүхий нуруутай.

Энэхүү эмхэтгэлийн гол тулгуур болсон судалгааны материал, зураг, бүтээлээ нээлттэй эх сурвалжид байршуулсан байгууллага, хувь хүмүүст талархлаа илэрхийлье. Мөн дэлхийн тэр дундаа ойрх дорнодын эртний хуулиудыг орчин үеийн хэлрүү хөрвүүлэх үнэ цэнэтэй, хүнд хөдөлмөрийг эрхэлж буй археологи, ассирологи, хэл шинжлэл, хууль зүйн болон бусад салбарын эрдэмтэн, судлаачид, тэдгээрийн ажлыг дэмжиж, шинжлэх ухаанд цаг, бусад нөөц, зүрх сэтгэлээ зориулдаг хэн бүхэнд талархал илэрхийлье.                            
Эрх зүйн эх сурвалж судлалд зориулав. 

Гэрээний эрх зүйг харилцааны шинжээр нь долоог төрөлд ангилан, харилцагч талуудын эрх ашгийг харилцан тэнцвэртэй тусгаж, хуульд заасан хэлбэр шаардлагад нийцүүлэн бэлтгэсэн бизнесийн хаирцаанд өргөн хэрэглэгддэг 48 гэрээний загвар бүхий эмхэтгэлийг иргэдийн эрх зүйн харилцааг соёлжуулж, тогтвортой хамтын ажиллагааг бий болгоход тус болно хэмээн итгэж эмхэтгэн бүтээв. 
Гэрээний эрх зүйг сонирхон судалдаг оюутан судлаач болон завгүй бизнес эрхлэгчдийн ажил үйл хэрэгт өдөр тутмын чухал хэрэглэгдэхүүн болно гэдэгт итгэж байна. 

Энэхүү эмхэтгэлд Монгол Улсын эдийн засгийн эрх зүйн суурь зарчим, гэрээний эрх зүйн харилцааны үндсэн агуулгын илэрхийлэл болох Монгол Улсын үе үеийн Үндсэн хуулийн заалтуудаас хэсэгчлэн, мөн төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үеийн аж ахуйн гэрээ, аж ахуйн байгууллагуудын хоорондын маргааныг улсын арбитр хянан шийдвэрлэх эрх зүйн үндсийг тодорхойлсон хэм хэмжээ, улсын арбитрын байгууллагын тогтолцоог илэрхийлэх холбогдох түүхэн баримт бичгийг эмхэтгэв.

Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгээс 2021 онд хэвлэгдсэн “Захиргааны ерөнхий хууль, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хууль /шинэчилсэн найруулга/ эрх зүйн баримт бичгийн эмхэтгэл гарлаа. 

Зөрчлийн тухай хууль, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хууль, Засгийн газрын тогтоол, лавлагаа зэргийг багтаасан хуулийн эмхэтгэл

Энэхүү эмхтгэл нь даатгалын зохицуулалтыг агуулсан холбогдох Монгол улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж буй бүх хууль, тогтоомж, дүрэм, журам, зааврыг хамгийн сүүлийн байдлаар нэгтгэж оруулснаараа давуу талтай. 

Тэр бүр олдоод байдаггүй дүрэм, журам, заавруудыг бүгдийг нь багтаасан. Даатгалын салбарт ажиллаж буй, цаашид мэргэших хүсэлтэй хүмүүст ашиглагдах эмхэтгэл юм.

Энэхүү эмхэтгэлийн онцлог нь даатгалын салбарт нийтлэг хэрэглэгдэх 64 хуулиас гадна:

-Улсын Их Хурлын тогтоол;

-Санхүүгийн Зохицуулах хорооны дүрэм, хяналтын зөвлөлийн ажиллах журам; 
-Даатгалын зах зээлийн ёс зүйн журам; 
-Даатгалын багц дүрэм; 
-Ипотекийн даатгалын үйл ажиллагааны журам; Жолоочийн даатгалын сангаас болон даатгагчаас хохирогчид олгосон нөхөн төлбөрийн мэдээллийг цагдаагийн байгууллагад ирүүлэх, түүнийг ашиглах журам;
-Жолоочийн даатгалын баталгааны загвар, түүнийг хэрэглэх журам;

-Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгалын гэрээ байгуулж чадаагүй жолооч нарыг даатгагчид хуваарилах журмыг шинэчлэн батлах тухай;

-Даатгалын компанийн дүрмийн сангийн доод хэмжээг тогтоох тухай;
-Албан журмын даатгагчдын холбооны санхүүгийн нэмэлт тайлангийн агуулга, маягтыг тогтоох журам;

-Албан журмын даатгагчдын холбооны шуурхай албаны ажиллах журам;

-Даатгалын компанид мөрдөгдөх "Нягтлан бодох бүртгэлийн заавар", "Дансны жагсаалт", "Санхүүгийн тайлангийн маягт, тодруулга", "Санхүүгийн тайлан, тодруулга бэлтгэх аргачлал" батлах тухай зэрэг 35 эрх зүйн актаас бүрдсэн.

Нэхэмжлэл нь иргэний эрх зүйн төдийгүй, үндсэн хуулийн эрх зүйн, захиргааны эрх зүй, эрүүгийн эрх зүйн зохицуулалтын чухал асуудал юм. Гэм хорыг арилгах, хохирол барагдуулах, хор уршигийг арилгах нь нэхэмжлэлтэй нягт холбоотой. Иймд нэхэмжлэлийн талаар гүн гүнзгий ойлголттой байх нь чухал юм.

Үндсэн хуулийн эрх зүйн шинжлэх ухаанд сонгодог жишиг, үнэт зүйлс, сайн туршлага, хуулийн шилдэг ололт зэргийг харьцуулан судлахад улс орнуудын үндсэн хууль чухал эх сурвалж болдог. ХБНГУ-ын Үндсэн хууль нь энэхүү үндсэн хуулийн эрх зүйг судлахад чухал эх сурвалж болдог боловч монгол хэлнээ зарим зүйл, заалтыг хэсэгчлэн орчуулж, өгүүлэл, нийтлэл, ном бүтээл зэрэгт дурдсаныг эс тооцвол хууль зүйн талаасаа бүрэн орчуулагдсан нь ховор байна. 

Иймд Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн Судалгааны төвөөс санаачлан энэхүү Үндсэн хуулийг орчуулж, хэвлэсэн гаргасан болно.

Төрийн албаны тухай /Шинэчилсэн найруулга/ хууль нь 7 хэсэг, 23 бүлэг, 77 зүйлтэй, 2019 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөх бөгөөд 2002 оны Төрийн албаны тухай хуулийн давуу болон сул талууд, хэрэгжилтийн байдлыг судлан хуулийн хэрэгжилтийг сайжруулах, төрийн албан тушаалд тавигдах шаардлага, сонгон шалгаруулалт, хууль зөрчсөн албан хаагчид хүлээлгэх хариуцлагын зохицуулалтыг боловсронгуй болгох зорилгоор шинэчлэн найруулсан.

Төрийн албаны тухай хууль нь төрийн албаны мэргэшсэн, тогтвортой, ил тод, хариуцлагатай байх эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэх, төрийн албаны төв байгууллага, төрийн албан хаагчийн эрх зүйн байдал, нийгмийн баталгааг тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулах бөгөөд дараахь зохицуулалтыг шинээр тусгасан.

2021 оны 1 дүгээр сарын 15-ны өдөр батлагдсан “Шүүхийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/” эрх зүйн баримт бичгийн эмхэтгэл. Тус хууль батлагдсантай холбогдож бусад хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт, Улсын Их Хурлын тогтоол, Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны тогтоолоор батлагдсан “Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах журам”-ыг эмхэтгэн хэвлэсэн болно.

ХБНГУ-ын арилжааны (худалдааны) хууль анхны хэвлэл

Япон Улсын Иргэний хууль нь 1896 онд олон жилийн түүхтэй, дэлхийн анхны Иргэний төрөлжсөн хуулиудын нэг юм. Энэ хууль Герман, Францын иргэний хуулийн жишээ, Японы өөрийн онцлогийг тусгасан ба Кодекс хэмээх төрөлжсөн хуулийн уламжлалыг үргэлжлүүлж байгаа Монгол Улсын хувьд судалгааны ихээхэн ач холбогдолтой юм.