“Легал дата”-аас сонгуульд оролцогч улс төрийн нам, эвсэл, нэр дэвшигч, тэдгээрийн сонгууль эрхэлсэн байгууллага, хуульч нарт зориуулсан “Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны ээлжит сонгууль: Эрх зүйн баримт бичиг, хууль хэрэглээ” бүтээлийг эрхлэн гаргалаа.

Уг бүтээлд сонгуулийн харилцаанд оролцогчдод өдөр тутам зайлшгүй хэрэглэгдэх хууль тогтоомж болоод холбогдох журам, маягт загварууд цөм нэг дор багтсан бөгөөд сонгуулийн хэрэг маргаан шийдвэрлэсэн шүүхийн шийдвэрийг унших боломжтой. Түүнчлэн сонгуулийн тухай хууль тогтоомжоор хориглосон үйлдэл, эс үйлдэхүйн жагсаалт, хүлээлгэх хариуцлага, маргаан хянан шийдвэрлэх харьяаллыг гаргаж, Зөрчлийн тухай хуультай харьцуулсан болно.

Энэхүү эмхэтгэлийг гаргахдаа хэрэглэгч таны хэрэглээний хялбар байдлыг харгалзан тухайн хуульд өөр хуулиас иш татсаныг ишлэлээр, хууль бүрийн “бүлэг”-ийг хуудасны дугаараар хайх боломжтой байдлаар, сонгуулийн харилцаанд хэрэглэгдэх “маягт, загвар”-ын тухайд татан авч, нөхөх шаардлагатай тул QR кодыг уншуулан албан ёсны эх сурвалжаас татах боломжтой байдлаар оруулснаар онцлогтой.

Энэхүү гарын авлагыг "Захиргааны процессын эрх зүй" номынхоо дадлага ажлын хэрэглэгдэхүүн болгож захиргааны хэргийн шүүхээр шийдвэрлэгдсэн бодит маргаан болон хийсвэр тохиолдолд үндэслэн захиргааны (процессын) эрх зүйн 33 тохиолдол шийдвэрлэх онол, арга зүйн үндэс буюу аргачлалыг системтэйгээр тайлбарлахыг зорив. 
Захиргааны эрх зүйг судалж буй хуулийн сургуулийн оюутнууд, хуульчийн шалгалтад бэлтгэж буй эрх зүйчид, захиргааны байгууллагын ажилтнууд болон захиргааны эрх зүйгээр дагнан мэргэших сонирхолтой хэн бүхэнд зориулав.  Зохиогч: Г.Банзрагч Хууль зүйн ухааны доктор (Dr.jur)

Doctorial Dissertation

Арилжааны тухай хуулийн төсөл, Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай хуулийн төсөл, Газрын тухай багц хуулийн төслүүдийг боловсруулж буй энэ цаг мөчид дуслын нэмэртэй байх магад хэмээн найдаж түүвэр эмхэтгэлээ хэвлүүлэхээр зорилоо. Зохиогч

Арилжааны тухай хуулийн төсөл, Төлбөрийн чадваргүйдлийн тухай хуулийн төсөл, Газрын тухай багц хуулийн төслүүдийг боловсруулж буй энэ цаг мөчид дуслын нэмэртэй байх магад хэмээн найдаж түүвэр эмхэтгэлээ хэвлүүлэхээр зорилоо. Зохиогч

"Монголын өмчийн тогтолцооны шилжилт" бүтээлийг эрх зүйн болон бусад салбарын суралцагсад нь анхан шатны мэдлэг олж авах зорилгоор унших боломжтой ба зарим өмчийн институтын талаарх харьцуулсан болон түүхчилсэн судалгааг ахисан түвшний суралцагсад ашиглах зорилготой нийтэлжээ.

Дотоодын эрх зүйн тогтолцоон дахь өмчийн ойлголт, үзэл баримтлалыг либерал загварын төлөөлөх улс орны өмчийн үзэл баримтлалтай  харьцуулан судлахын тулд мөн эсрэг загвар бүхий тоталитар өмчийн үзлийг харьцуулан үзсэн байна. Нийтийн болон хувийн эрх зүйн огтлолцол дээр орших энэхүү эрх зүйн институтийг улс орон бүр өөрийн гэсэн онцлогт тохируулан  харилцан адилгүй категориор илэрхийлсэн нь өмчийн концепцийг бүрдүүлдэг. Рецепцийн уламжлал бүхий эрх зүйн тогтолцоонд тухайн нийгэм дэх үнэт зүйлсийн үнэлэмжтэй салшгүй холбоотой өмчийн үзэл баримтлал, хамгаалалт нь харьцангуй  удаан шилжин хувьсаж байгаа нь түүхчилсэн харьцуулалтаас харагдаж байна. 

Эрүүгийн эрх зүйн бодлого бодох энэхүү аргачлалыг Хуульчийн мэргэжлийн болон шүүгчийн сонгон шалгаруулалтанд ашиглаж болох бөгөөд цаашид шалгалтын агуулгаас хамааран боловсронгуй болгон, бодлогын нөхцөлд хамаарах материаллаг болон процессын хууль тогтоомжийн хэм хэмжээг дэлгэрэнгүй тайлбарлан, тохиолдлыг баяжуулан үргэлжлүүлнэ. 

Иргэний эрх зүйн суурь ойлголт, ухагдахуун, үндсэн зарчмуудыг харьцуулсан эрх зүйн аналитик аргаар судлах арга зүйг эзэмшихэд харьцуулсан иргэний эрх зүйг судлахын ач холбогдол оршино. 
Энэхүү номыг хувийн эрх зүйн чиглэлээр судалгаа, шинжилгээ хийж буй хууль зүйн магистрант, докторууд төдийгүй эрх зүй судлаач хэн бүхний дунд бага ч болов эргэцүүлэл, маргаан, шүүмжлэл өрнүүлэх зорилгоор уншигч танд толилуулж байна. Зохиогч

Монгол Улсын Дээд шүүхийн Иргэний хэргийн танхимын шүүгчид Иргэний хуулийн дэлгэрэнгүй тайлбар Гэрээний эрх зүй-1 номыг 2007 онд анх гаргаснаас хойш Гэрээний эрх зүй-2, Гэрээний эрх зүй-3 номыг гаргажээ. Энэ удаа Иргэний хуулийн дэлгэрэнгүй тайлбар Гэрээний бус үүрэг-4 номыг Та бүхэнд толилуулж байна. 
Гэрээний бус үүрэг-4 ном нь өмнөх тайлбаруудын цуврал хэсэг нь бөгөөд уг номонд Иргэний хуулийн Тавин нэгдүгээр бүлэгт заасан Хуулийн дагуу үүсэх үүргийн харилцаа, Тавин хоёрдугаар бүлэгт заасан зөрчлийн улмаас үүсэх үүрэгт хамаарах зохицуулалтуудыг тайлбарласан байна. 

Ямаач Одонхүүгийн Мөнхсайхан нь МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд профессор, МУИС-ийн Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээлэнгийн захирлаар ажилладаг. Үндсэн хуулийн эрх зүй, хүний эрх, шүүх, хуульчийн ёс зүй, эрх зүйн болон улс төрийн философийн чиглэлээр хичээл зааж, судалгаа хийдэг. Мэргэшсэн чиглэлээрээ хууль тогтоомжийн төсөл боловсруулахад оролцож, шүүгч, хуульч болон иргэдэд сургалт явуулж, байр сууриа нийтэд тогтмол илэрхийлж ирсэн. Сүүлийн 10 жилд өдөр тутмын сонин, вэбсайтад 100 гаран ярилцлага, нийтлэл хэвлүүлснээс сонгон энэ номд эмхэтгэж уншигч танаа толилуулж байна. 

-Үндсэн хуульт ёс
-Үндсэн хуулийн хяналтын хоёр загвар
-Монгол улс дахь үндсэн хуулийн хяналт
-Үндсэн хуулийн тайлбар
-Монгол Улсын үндсэн хуулийн тайлбар
-Үндсэн хуулийн маргаанд хийсэн анализ
-Дүгнэлт, санал

“Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт” хэмээх III ботид 7 өгүүлэл, илтгэл, санал багтсан. Үүнд Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг 2015 онд Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн үеэс хойш 2017 он хүртэл Монгол Улсад парламентын тогтолцоо, үүний дотор хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдлийн хяналт, тэнцлийг сайжруулахад чиглэсэн судалгааг эмхэтгэсэн байна. Мөн, 2016-2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад олон нийтийн болон мэргэжлийн оролцоо, улс төрийн зөвшилцөл, ил тод, судалгаатай байдлыг хэрхэн хангасан тухай өгүүлжээ. Эцэст нь, 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Монгол Улсад парламентын тогтолцоог хэрхэн бэхжүүлсэн тухай, мөн уул нэмэлт, өөрчлөлтийн зарим заалт буюу газрын хэвлийн баялаг ашиглахад баримтлах зарчим, УИХ-ын хянан шалгах түр хорооны талаарх үзэл баримтлалыг тайлбарлажээ.

“Шүүх эрх мэдэл” хэмээх II ботид 11 өгүүлэл, илтгэл, санал, нийтлэл багтсан. Энэ эмхэтгэлд шүүхийн захиргаа, шүүгчид нэр дэвшигчийг үнэлэх ажиллагаа ба түүний ёс зүй, шүүгчийн сонгон шалгаруулалт, томилгоо, шүүгчийн цалин, ёс зүй, сахилгатай холбоотой тулгамдсан асуудал, шийдлийг 2013-2018 оны байдлаар судалжээ. Мөн, 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулга буюу Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хороо, тойргийн шүүхийн талаарх үзэл баримтлалыг тодорхойлох, энэ үзэл баримтлал, олон улсын сайн туршлагыг Шүүхийн тухай шинэ хуульд хэрхэн тусгах тухай санал дэвшүүлсэн. Эцэст нь, Захиргааны хэргийн шүүхээс Засгийн газрын захиргааны үйл ажиллагааг хянах, хуульчийн мэргэжлийн өөрийн удирдлага, хариуцлагыг дээшлүүлэх нь эрх зүйт төр буюу хууль дээдлэх ёсыг хэрэгжүүлэхэд чухал гэдэг байр суурийг хамгаалжээ.

МУИС-ийн Хууль зүйн сургуульд профессор, МУИС-ийн Үндсэн хуулийн эрх зүйн хүрээлэнгийн захирал О.Мөнхсайхан өмнө нь мэргэжлийн сэтгүүл, номд хэвлүүлж байсан өгүүлэл, илтгэл, хуулийн төсөлд өгсөн саналаа эмхэтгэж, “Хүний эрх,” “Шүүх эрх мэдэл”, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт” гэсэн гурван боть болгон олны хүртээл болгож байна.

“Хүний эрх” хэмээх I ботид 11 өгүүлэл, илтгэл, санал багтсан. Эдгээр нь Монгол Улсын Үндсэн хуулиар хамгаалагдсан үндсэн эрх (нэрлэгдсэн болон нэрлэгдээгүй эрх)-ийн хүрээг гаргаж, төрөөс огт хязгаарлаж болохгүй туйлын эрхээс бусад үндсэн эрхийн хязгаарлалтад тавьдаг Үндсэн хуулийн нөхцөлийг тодорхойлжээ. Мөн, жагсаал, цуглаан хийх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, халдашгүй, чөлөөтэй байх зэрэг эрхийн жишээн дээр эдгээр хүрээ, нөхцөлийг хэрэглэж Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, олон улсын сайн туршлагад тулгуурлан танилцуулсан. Түүнчлэн, хүний эрхийн нэр томьёо, унаач хүүхдийн эрхийн асуудлыг хөндсөний зэрэгцээ Хүний эрхийн үндэсний комиссыг, ялангуяа түүний хараат бус, бие даасан байдлыг хэрхэн бэхжүүлэх талаарх асуултад хариулжээ.

2021 онд Монгол Улсын Шүүхийн тухай хууль шинэчлэн батлагдаж, мөн 2023 онд нэмэлт өөрчлөлт орсонтой холбоотойгоор бүх процессын хуулиудад, түүний дотор Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд холбогдох өөрчлөлтүүд орсон юм. Иймээс ЗХШХШтХ-ийн нэмэлт, өөрчлөлтөд нийцүүлэн Захиргааны процессын эрх зүй номоо шинэчилж Та бүхэнд хоёр дахь хэвлэлтээ толилуулж байна. Зохиогч

Уг нэг сэдэвт бүтээл нь "Хорихоос өөр төрлийн ял"-ын ойлголт, онцлог, ял тус бүрийн судлагдсан байдал, эрх зүйн зохицуулалтын түүхэн тойм, үзэл баримтлал, харьцуулсан судлал зэргийг нь онолын төдийгүй практикийн хувьд тусгайлан авч үзсэн учир дан ганц оюутан, сонсогч нарт зориулагдаад зогсохгүй шүүх, эрх мэдэл, хууль сахиулах байгууллагын практик ажилтнууд, түүнчлэн хууль зүйн чиглэлээр судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажил эрхэлж буй магистрант, докторантуудад нэн чухал хэрэгцээт сургалтын хэрэглэгдэхүүн мөн хэмээн хэлж болно. 
                      Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын дарга, Бр. генерал О.Амарсанаа

Энэхүү бүтээл нь Монгол улс дахь захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагааны эрх зүйн түүхэн хөгжил, одоогийн зохицуулалт болон захиргааны байгууллага дахь хэрэгжилтийн нөхцөл байдал, шүүхээс захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагааг хэрхэн үнэлж байгаа тухай дүн шинжилгээ хийж, Япон улсын захиргааны шийдвэр гаргах ажиллагааны эрх зүйг онол болон практик талаас нь харьцуулан судалсан бүтээл юм.

- Эрүүгийн хууль

- Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль

- Улсын дээд шүүхийн албан ёсны тайлбар, аргачлал

Эмхэтгэлд Улсын Их Хурлаас дээрх хуулиудад оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг 2024 оны 3 дугаар сарын байдлаар гаргаж, бүрэн тусгаснаас гадна Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим зүйл заалтыг албан ёсоор тайлбарласан, аргачлал баталсан Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2022 оны 11, 2023 оны 04, 16, 24 болон 25 дугаар тогтоолыг хамтад нь эмхэтгэсэн болно. 

Уг эмхэтгэлд Улсын Их Хурлаас дээрх хуулиудад оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг 2024 оны 3 дугаар сарын байдлаар гаргаж, бүрэн тусгаснаас гадна Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарим зүйл заалтыг албан ёсоор тайлбарласан Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн хуралдааны 2022 оны 09, 2023 оны 05, 17 дугаар тогтоолыг хамтад нь эмхэтгэсэн болно.

Олон Улсын жишиг баримт бичиг /FIDIC Suite of Contracts/
Эрх зүйн зохицуулалт, шүүхийн практик
Шалгах зүйлсийн жагсаалт /Check list/

Өмгөөллийн Нөмөрт партнерс ХХК нь гэр бүлийн холбогдолтой хэрэг маргааныг хянан шийдвэрлэсэн Монгол Улсын Дээд шүүхийн тогтоол болон хуулийн зүйл, заалт тайлбарласан тус шүүхийн тогтоол, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатй холбоотой зөвлөмж мөн хяналтын шатны шүүхээр хянан хэлэлцэгдээгүй анхан шатны шүүхийн зарим шийдвэр, давж заалдах шатны шүүхийн магадлалаас онцлог хэсгийг уг эмхэтгэлд орууллаа. 

- Эрх зүйн сэтгэлгээ: Үзэл бодол, эргэцүүлэл
- Хуулийн хэрэгжилт, үр нөлөө
- Эрх зүйн судалгаа, тойм, үр дүн
- Мэдээ, мэдээлэл
- Шинэ бүтээлийн танилцуулга

Хуулийн этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх онолын суурь ойлголт, чиг хандлага, үнэт зүйлс, агуулгыг тайлбарлах, Эрүүгийн хуулийн 9 бүлэгт заасан эрх зүйн зохицуулалтыг хэрэглэхтэй холбоотой асуудлыг хуульч, эрдэмтэн судлаач, багш оюутан, практик ажилтан хэн бүхэнд нэг мөр ойлгуулах, нэр томьёог шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тайлбарлах, гэмт хэргийн төрөл, эрүүгийн хариуцлагын үр нөлөөг гадаадын орны жишиг, туршлагатай харьцуулж, практикт хуулийн хэрэглээг хөгжүүлэх, боловсронгуй болгох нэн шаардлагатай байгаа тул хууль зүйн докторын зэрэг горилсон судалгааны ажилдаа түшиглэн эл бүтээлийг судлаачийн хувиар уншигч танаа өргөв. Зохиогч

Хүний эрх нь өмгөөлөлгүйгээр, өмгөөллийг хүний эрхгүйгээр төсөөлөх аргагүй бөгөөд нэг нь нөгөөгөөсөө салшгүй холбоотой шүтэн барилдсан ойлголтууд байдаг болохыг дан ганц онол төдийгүй амьдрал практик /өөрөө/ нотлон өгсөн. 

Талцал хуваагдал, харлуулалт гүтгэлэг, захиалгат улс төржилтийн сүүдэрт Монгол Улсынхаа хөгжлийн төлөө бүтээн байгуулалатын Мега төслүүдэд оюун ухаан, хөдөлмөр зүтгэлээ дайчлан ажиллаж ирсэн, ажиллаж байгаа үе үеийн Монгол залуустаа зориулан энэхүү бүтээлийг орчуулж хүргэв. 

Хуульчийн зүгээс эрх зүйн харилцааг гэрээгээр зохицуулах нь эрх зүйн тогтолцоог нийгмийн амьдралтай холбож байдаг ирээдүйд чиглэсэн бүтээлч үйл ажиллагаа бөгөөд цаасан дээр буулгасан хуулийг /paper law/ амьдралд хэрэгжүүлэх /law in action/ чухал арга замын нэг юм. 

Монгол Улсын Иргэний хууль нь эдийн засгийн асуудлыг гол төлөв зохицуулах зорилго бүхий үндсэн кодификаци бөгөөд иргэний болон арилжааны гэрээ хэлцлийн аль алиныг нь агуулдаг. 
Энэхүү хичээлээр худалдааны эрх зүйн үүсэл хөгжил, худалдаачин буюу аж ахуй эрхлэгч этгээд, арилжааны нэр төрөл, төлөөлөл, бүртгэлийн тухай ойлголт, худалдаачны хийх хэлцэл, хэлцэл байгуулсанд тооцох, гэрээний стандарт нөхцөл, арилжааны харилцаан дахь төлөөлөл, хөөн хэлэлцэх хугацаа зэргийг судална.  
Арга зүйн хувьд иргэний эрх зүйн болон арилжааны эрх зүйн бодлого бодох онцлогийг харуулахыг хичээсэн ба шүүхийн практикийн хувьд МУ-ын болон ЕХ-ны шүүхийн шийдвэрүүдийг жишиг болгов. Арилжааны шүүхийн шийдвэр түүх, эмхэтгэх ажилд гүн туслалцаа үзүүлсэн МУИС-ын ХЗС-ийн суралцагч Б.Билгүүндээ гүнээ талархья.    

“Эрүүгийн эрх зүй: тусгай анги” сурах бичиг нь хуулийн их, дээд сургуулиудад заагддаг “Эрүүгийн эрх зүй: тусгай анги” хичээлийн хөтөлбөрийн агуулгыг бүрэн багтаасан бөгөөд их, дээд сургуулийн профессор багш, суралцагч, магистрант, докторант, практик байгууллагын ажилтнууд, эрүүгийн эрх зүйг сонирхон судлаач хэн бүхэнд зориулагдсан.

МУИС-ын бакалаврын хөтөлбөрт өөрчлөлт орж, оюутнууд өөр салбараар суралцахын хамт хууль зүйн сургуулийн хичээлийг сонгон судлах боломжтой болсон өнөө үед хууль зүйн салбарын өдөр, орой, эчнээ ангийн болон бусад салбарын оюутнууд уншиж ойлгоход хялбар байлгах үүднээс хувийн эрх зүйн үндэс болсон иргэний эрх зүйн суурь ойлголтуудыг энэ номд багтаалаа. 
Номын төгсгөлд барьцааны эрх зүйг бодлогын жишээгээр тайлбарласан болно. Зохиогч

Энэхүү бүтээл нь суралцагчид төдийгүй их, дээд сургуулийн багш, судлаач, шүүгч, өмгөөлөгч зэрэг практикийн байгууллагад ажиллаж буй хуульчдад онолын мэдлэгээ бататган дээшлүүлэх, түүний үндсэн дээр хавсарга судалгааны ажилдаа ашиглаж болохуйц та бүхний ажилд хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэж байна. 
"Иргэний эрх зүй" бүтээлд иргэний эрх зүйн судлагдахуун болох 14 бүлэг сэдвийг системчлэн, ойлгоход хялбар хэлбэрээр энгийн схем, жишээ, тохиолдол, мэдлэг шалгах асуулт, өөрийгөө шалгах тестийг оруулан бичсэн.  Зохиогчид

Энэхүү номыг их, дээд сургуульд суралцаж буй оюутан, залууст Эрх зүйн философийн үндсэн ойлголт, нэр томьёо, агуулгыг товч, тодорхой байдлаар ойлгуулах, онолын үүднээс тайлбарлан томьёолох, шалгалтад бэлтгэхэд тус дөхөм болох зорилгоор уг бүтээлийг өргөн барьж байна. Мөн эрх зүйн үнэт зүйлийг танин мэдэхэд чиглэсэн, их сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт нийцэхүйц 11 үндсэн ойлголтыг системчлэн, мэдлэг шалгах асуулт, өөрийгөө шалгах тестийг оруулсан. 

Энэхүү судалгаа нь таван үндсэн бүлэгтэй. 
I бүлэгт Монгол Улс дахь үндсэн эрхийн нийтлэг асуудал
II бүлэгт иргэний болон улс төрийн эрх
III бүлэгт эдийн засаг, нийгэм, соёлын эрх  
IY бүлэгт бүлгийн эрх
Y бүлэгт хүний эрхийг хангах үндэсний механизмыг тус тус судалсан байна.   

Эрх зүйч мэргэжлээр суралцагсдад захиргааны маргааныг урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагааны талаар системтэй мэдлэг олгох, танхимаар олж авсан захиргааны эрх зүйн болон захиргааны процессын эрх зүйн мэдлэгийг бататгах, хууль хэрэглэх практик ур чадвар олгохыг зорьж энэхүү номыг гаргалаа. 

"Эрх зүйн философи" нь эрх зүйн шинжлэх ухааны онол, арга зүйн үндэс учраас XYIII зууны үеэс өнөөг хүртэл эрх зүйн сургалтын онолын заавал судлах судлагдахуун байсаар байна. "Эрх зүйн философи" нь эрх зүйн асуудлыг философийн аргаар шийдвэрлэх арга зүйн судлагдахууны хүрээнд хөгжихөөс гадна хүчин төгөлдөр мөрдөж буй хуулийг онолын хувьд цогцоор нь ойлгож, практикт үр дүнтэй ашиглах зорилгоор шинжлэх ухааныг үндэслэлтэй судлах тогтолцооны хүрээнд аналитик шинжлэх ухааны үүднээс хөгжиж байна. 
Хууль зүйн ухааны доктор, проф.О.Мөнхсайханы "Эрх зүйн философи"-н сурах бичиг нь агуулга, арга зүйн хувьд орчин үеийн эрх зүйн шинжлэх ухааны онолын судлагдахууны түвшинд бичигдсэнээрээ онцлог, ач холбогдолтой юм. Энэхүү бүтээл нь сургалтанд хэрэглэгдэхээс гадна судалгааны онолын эх сурвалж болно гэдэгт итгэлтэй байна. 
Эрх зүйн шинжлэх ухаан шударга ёсны урлаг болон хөгжиж, эрх зүйч, хуульчид хүний эрхийг дээдэлсэн гэгээлэг ертөнцийн бурхад нь болох ариун үйлсэд шавийн минь оюуны мэлмий тунгалаг, эрдмийн үйлс нь дэлгэрч байх болтугай!
Доктор, профессор Х.Сэлэнгэ

Энэхүү эмхэтгэлийн гол тулгуур болсон судалгааны материал, зураг, бүтээлээ нээлттэй эх сурвалжид байршуулсан байгууллага, хувь хүмүүст талархлаа илэрхийлье. Мөн дэлхийн тэр дундаа ойрх дорнодын эртний хуулиудыг орчин үеийн хэлрүү хөрвүүлэх үнэ цэнэтэй, хүнд хөдөлмөрийг эрхэлж буй археологи, ассирологи, хэл шинжлэл, хууль зүйн болон бусад салбарын эрдэмтэн, судлаачид, тэдгээрийн ажлыг дэмжиж, шинжлэх ухаанд цаг, бусад нөөц, зүрх сэтгэлээ зориулдаг хэн бүхэнд талархал илэрхийлье.                            
Эрх зүйн эх сурвалж судлалд зориулав. 

Хуулийн сэтгэл судлалын энэхүү гарын авлага нь эрх зүйн харилцаанд оролцогчид, гэмт хэрэг үйлдэгч, хэргийн гэрч, хохирогч, сэжигтэн болоод мөрдөн байцаах үйл ажиллагаа, хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаа, ял эдлүүлэх үйл ажиллагааны сэтгэл зүйн үндсийг олон улсын мэргэжлийн байгууллагуудаас явуулсан судалгааны тайланд дүн шинжилгээ хийж, нэгтгэн дүгнэв. 
Энэхүү гарын авлагад орсон агуулгыг мөрдөн байцаах, хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаа, ял эдлүүлэх үйл ажиллагааны харилцаа хамаарал, үйл ажиллагааг шалтгаан үр дагавар, динамик үйл явц, тогтолцооны онол үзэл баримтлал, зарчмууд дээр үндэслэн боловсруулсан болно. Нөгөө талаар хэрэг хянан шийдвэрлэх үйл ажиллагаа, шүүх эрх мэдлийн нийгмийн сэтгэл зүйн заслын үүрэг, үр нөлөө талаас авч үзсэн болно. 
Гарын авлагын практик ач холбогдлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор 1-рт, нэр томьёо, ойлголтуудыг өгөх, 2-рт, гэмт хэрэгтний зан байдлыг хэргийн төрлөөр, 3-рт, онол практикийн үндсийг шинж үзэгдэл, хүчин зүйл, харилцааны олон төлт төрлөөр авч үзэх, мөн чанарт суурилан салбар дундын хандлага, чиглэлийн өргөн хүрээнд тайлбарлахыг оролдсон болно.

Энэхүү номонд Гэрээний эрх зүйн үндсэн асуудлууд болох гэрээний эрх чөлөө, түүнд тавигдах хязгаарлалт, гэрээний гол нөхцөл, үүрэг дуусгавар болох үндэслэл, зөрчлөөс үүсэх үр дагавар зэрэг гэрээний нийтлэг үндэслэлд хамаарах асуудлуудад илүү анхаарахыг зорилоо. 
Гэрээ нь талуудад хэрхэн тодорхой байдал, итгэлцэл, хамгаалалт, эрсдэлийн хуваарилалт бий болгох, мөн гэрээний эрх зүйд хамаарах хуулийн заалтаас нотлох зэргийн хуваарилалтыг хэрхэн таньж мэдэх арга зүйг өөрийн судалсан, уншсан хэмжээндээ уншигч Танд хүргэж байна. Энгийн иргэний хувьд ч хууль зүйн аливаа эрсдэлээ бууруулах ач холбогдолтой билээ. 

Товч бөгөөд тодорхой бичигдсэн "ХУУЛЬ" ном нь мэргэжлийн нэр томьёог ойлгомжтой болгож, эрх зүйн түүхэн дэх хамгийн чухал үеүдийг тодорхой тайлбарласан төдийгүй оновчтой зураглалаар нарийн ээдрээт онолын учрыг тайлж өгөх юм. 

"Хуулийн эцсийн зорилго бол эрх чөлөөг устгах, хязгаарлах биш, харин түүнийг хадгалах, өргөжүүлэх явдал юм."

Жонн Локк

Энэхүү бүтээл нь 2015 оноос хойших 4 дэх удаагийн хэвлэлт бөгөөд газрын харилцаа-хөрөнгийн эрх, газар чөлөөлөлт-гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, газрын маргаан-шүүх, улсын бүртгэл-үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаа, нэгж талбар-газрын мэдээллийн сан зэрэг сэдвийн хүрээнд хууль зүйн 300 асуултын хариултыг багтаасан юм. 

Тус бүтээл нь иргэд, газрын салбарын анхан шатны нэгжүүдээс хуулийг хэрхэн ойлгож, хэрэгжүүлэх талаар ирүүлсэн асуулт, иргэдийн амьдралд нийтлэг тулгамддаг асуудал, нөхцөл байдал бүрд нь тохирсон хариулт, арга, шийдэл ямар байхыг зааж тодорхойлж өгснөөрөө онцлогтой.
 Иргэд газар, эд хөрөнгийн бүртгэлтэй холбоотой асуудал өөрт тулгарахад хаана хандахаа тэр бүр мэддэггүй учраас энэхүү ном иргэдэд нэн шаардлагатай, тулгамдсан асуудалд хариулт өгөх, хууль, эрх зүйн анхан шатны зөвлөгөө мэдээллийг энгийн ойлгомжтой хэлбэрээр өгч, цаашид газрын харилцааны чиглэлээр бодлого боловсруулахад тус нэмэр болохуйц бүтээл болжээ.

 

Та бүхэнд танилцуулж байгаа энэхүү бүтээл нь гэр бүлийн хуулийн хэм хэмжээг амьдрал, практиктай хослуулж бусад улс орны, гэр бүлийн хуулийн хэм хэмжээ зохицуулалттай жишин харьцуулж гэр бүлийн эрх зүйн чиглэлээр гаргасан эрдэмтэн, судлаачдын бүтээлийг харьцуулахын зэрэгцээ шинэчлэн найруулсан гэр бүлийн хуулийн зохицуулалт, шүүхээр шийдэгдсэн бодит кейсүүд, хуулиар зохицуулагдаагүй маш олон асуудлуудад боловсруулалт хийж өөрийн санал, үзэл баримтлал, дүгнэлтийг тусган хэрэглэгчдэд хүртээмжтэй, үр нөлөөтэй байдлаар бичихийг хичээсэн болно.   

Энэхүү ном нь татварыг онол, практикийн өргөн мэдлэг, ойлголтын үүднээс танин мэдэх, олон улсын чиг хандлагыг ойлгох, стандарт болон гарын авлагыг судлах хэрэгцээг бий болгоод буй билээ.  Уг бүтээлийг татварын мэргэшсэн зөвлөх болох, эдийн засаг, менежментийн онолыг гүнзгийрүүлэн судлах, татварын талаар өөрийн мэдлэгээ дээшлүүлэхийг хүсэх хэн бүхний оюуны хэрэгцээнд нийцнэ гэдэгт итгэлтэй байна. 
Энэ бүтээл нь өмнөх "Татварын онол, бүртгэл", "Татвар, татвар ногдуулалт", "Татварын бүртгэл, хяналт шалгалт", "Татвар" номнуудын үргэлжлэл бөгөөд "Татварын тогтолцоо" номноос ашигласан 19 бүлэгтэй ба 107 дэд сэдэвтэй, 200-аад эх сурвалж, материал судалж, боловсруулсан болно. 

Зохиогч Осман Долу нь Европ, олон улс болон Туркийн үндэсний байгууллагуудад судлаачаар ажилладаг бөгөөд гэмт хэрэг, төрийн бодлого, криминологийн онол, гэмт хэргийн сэтгэл зүй, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, цахим гэмт хэрэг, насанд хүрээгүй хүүхдийн гэмт хэрэг, хүчирхийлэл, хар тамхи, мансууруулах бодисын хэрэглээ зэрэг олон чиглэлээр судалгаа хийдэг эрдэмтэн юм. Зохиогч Осман Долу уг бүтээлээ гарын авлага хэлбэрээр гаргасан бөгөөд криминологийн онолын үзэл хандлагуудыг түүхэн цаг үечлэлээр ангилж, бүлэглэсэн төдийгүй бүлэг бүрт тухайн онолын урсгалд хамаарах онолуудыг багцалж, үүсэн хөгжсөн байдал, сул тал, давуу талуудыг гаргаж ирснээр барахгүй тухайн онолоор гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх стратегийн талаар дүгнэн бичсэн нь уншигчдад ойлгомжтой, сонирхол татахуйц болсон бүтээл юм. 

Энэхүү бүтээлээ, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаан дахь иргэний нэхэмжлэлийн тухай ойлголт, мөн чанар, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх эрх зүйд түүний эзлэх байр суурь, иргэний нэхэмжлэгчийг гэмт хэргийн шууд хохирогчоос ялгах шинж, онцлог, иргэний нэхэмжлэгчид учирсан эдийн болон эдийн бус хохирлыг барагдуулах, хариуцлага хүлээвэл зохих этгээдийг оновчтой тогтоох, дотоодын эрх зүйн орчинд дүн шинжилгээ хийх гадаадын зарим орны эрх зүйн зохицуулалт болон практикийг харьцуулан судалж хэрэгжүүлэх үндсэн арга, механизмыг тодорхойлох, түүнчлэн учирсан хохирлыг нөхөн төлөх эдийн засгийн үр нөлөөг нэмэгдүүлэх боломжит хувилбарыг санал болгож, практикт туришж хэрэгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага нэн тулгамдаж байгаа тул хууль зүйн докторын зэрэг горилсон судалгааны ажилдаа түшиглэн эл бүтээлийг судлаачийн хувиар уншигч Танаа өргөв.  

Монгол Улсын хувийн эрх зүйн кодификацчиллыг улам боловсронгуй болгоход үнэтэй хувь нэмэр оруулсан бүтээл. Академич С.Нарангэрэл

Хувийн эрх зүйн гол Иргэний хуулийн кодификацийн хамгийн нарийн төвөгтэй асуудлыг гаргаж тавьсан, кодификацийн хөтөлбөртэй байна гэдэг их чухал санаа юм. Профессор доктор О.Жамбалдорж

Кодификацжуулалтын асуудлыг хувийн эрх зүйн салбарын хууль тогтоомжийн хүрээгээр хязгаарлан судалсан нь зөвхөн хувийн эрх зүйн салбар төдийгүй эрх зүйн онол, сэтгэлгээ, хууль тогтоох онол,  хууль зүйн техник, нийтийн эрх зүйн салбарт ч хамаарах, өргөн хүрээтэй болох ач холбогдолтой хэмээн олзуурхахаар байна. Профессор докто (Ph.D) Б.Уранцэцэг

Гудамжны хууль гэх нэршил нь жирийн иргэд, ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдад чиглэсэн хууль эрх зүй, иргэний боловсрол олгох дэлхий даяар түгэн дэлгэрсэн хөтөлбөр юм. Товчхондоо олон нийтэд зориулан хууль таниулах, сурталчлах ойлголт юм. Ингэхдээ ардчиллын зарчим иргэн, эрүү, зөрчлийн хэргийг хянан шийдвэрлэх өмгөөллийн үйл явц болон хөдөлмөр эрхлэлт, хөдөлмөрийн эрх зүй, гэр бүлийн тухай хууль, хэрэглэгчийн эрхийн талаар мэдлэгийг багтаасан. 

Номоороо дамжуулан нийгмийн зарим асуудалд  хуульчийн эргэцүүлэл хийж, асуудлыг шийдвэрлэх санал, гарцыг дэвшүүлэхийг эрмэлзэв. Хуулийн хатуу үг хэллэгийг иргэд ойлгоход төвөгтэй байдаг тул аль болох энгийн ахуйн түвшинд чирч авчирч тайлбарлан таниулах, нийгмийн ухамсарт хүргэхийг зорилго болгосон. 

Эл бүтээл нь дараах дөрвөн зүйлд түлхүү анхаарал хандуулсан болно.
Нэгдүгээрт, хувьцаат компанийн үүсэл хөгжлөөс эхлээд өнөөг хүртэл онолын үндсэн ойлголтыг системтэйгээр тайлбарлахыг оролдсон болно. Хувьцаат компанийн онолын үндсэн ойлголт, бүтцийг авч үзэхдээ компанийн эрх зүйн салбарт хүлээн зөвшөөрөгдсөн судлаачид болох Рэйнер Краакман нар "Компанийн эрх зүйн анатом" 2004, Эгашира Кэнжиро "Хувьцаат компанийн эрх зүй" 2007, Ито Ясүши нар "Компанийн эрх зүй" 2019 бүтээлүүдийг түлхүү ашиглав.

Хоёрдугаарт, Монгол улс дахь хувьцаат компанийн эрх зүйн хөгжлийг судлаачдын бүтээл, хуулийн архивын материалд тулгуурлан авч үзсэн. 

Гуравдугаарт, өнөөгийн хүчин төгөлдөр үйлчилж буй 2011 оны Компанийн тухай хуулийн зохицуулалтын онолын ойлголт, практик хэрэглээнд анхаарал хандуулсан. Улмаар хувьцаат компанийн эрх зүйн зохицуулалтыг суурь үзэл санааг тайлбарлаж, шүүхийн практикт гарч буй хэрэг маргааныг тусгахыг зорьсон.

Дөрөвдүгээрт, хувьцаат компанийн үндсэн ойлголт нь зөвхөн Компанийн тухай хуулиар хязгаарлагдахгүй бөгөөд Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Аудитын тухай хуулийн хэлхээ холбоон дээр тогтдог тул холбогдох салбарын хууль дахь ойлголтыг судалсан болно.

Зохиогч Г.Давааням

Тус ном нь “Иргэний эрх зүйн ойлголт”, “Иргэний эрх зүй салбар эрх зүй болох нь”, “Иргэний эрх зүйн эх сурвалж”, “Иргэний эрх зүйн харилцаа”, “Хэлцэл”, “Иргэний эрхийг хэрэгжүүлэх, хамгаалах”, “Төлөөлөл”, “Иргэний эрх зүйн хугацаа”, “Эдийн баялгийн эрх”, “Үүргийн эрх зүйн ерөнхий зохицуулалт”, “Үүргийн гүйцэтгэл”, “Гэрээний болон гэрээний бус үүргийн нийтлэг зохицуулалтууд” гэсэн 12 бүлэг хэсгээс бүрдсэн.

Зохиогч өмнөх үгэндээ: “…Мэдээлэл технологийн хөгжилтэй зэрэгцэн хуулийн заалтыг унших, энгийн ухамсрын түвшинд тайлбарлах чадвар бараг иргэн бүрд байна. Энэ цаг үед хуульчийн хамгийн гол үүрэг бол хуулийн заалтын цаана агуулагдаж буй эрх зүйн хэм хэмжээг хэрэглэх үндэслэлийг зөв тодорхойлох, улмаар эрх зүйн зохицуулалтыг системчлэл, зорилго, үзэл баримтлалын үүднээс тайлбарлан хэрэглэх чадвартай байх явдал юм. Иргэний эрх зүйн зохицуулалтыг хэрэглэхийн тулд түүний суурь зарчмууд, тэдгээрийн утга агуулга, үндсэн хэм хэмжээ, институт, тэдгээрийн гүйцэтгэх чиг үүрэг зэргийг зохих түвшинд ойлгосон байх зайлшгүй шаардлагатай юм. Ийм учраас хүмүүсийн өдөр тутмын болон аж ахуй, бизнесийн үйл ажиллагаанд хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг иргэний эрх зүйн салбарын мэдлэгийг эрх зүйч, хуульчид гүн бат эзэмших нь тухайн хувь хүний мэргэжлийн төдийгүй нийгмийн хөгжилд чухал ач холбогдолтой.” гэжээ.

Энэхүү эмхэтгэлээр зохиогчийн судалгаа шинжилгээ эрхлэн явуулсан чиглэлээр мэргэжлийн сэтгүүлд хэвлүүлсэн өгүүлэл, онол-практик, эрдэм шинжилгээний хуралд хэлэлцүүлсэн илтгэл зэрэг бүтээлүүдээ эмхэтгэсэн бөгөөд бүтээл бүрдээ Монгол улс дахь эрх зүйн тогтолцоонд тулгамдсан асуудлыг бичиж түүнийг шийдвэрлэх онол арга зүйн үндэслэлийг дэвшүүлэхийг зорьсон болно. 

“Хуульч” тэр дундаа “Прокурор” мэргэжлийг сонгох шалтгаан, прокурор мэргэжлийн тухайд, өдөр тутамдаа хийдэг ажил, түүний онцлог, ялгаа, ачаалал, хүндрэл бэрхшээл зэргийг энгийн үг хэллэгээр илэрхийлэн, илүү тодорхой болгох үүднээс зарим тохиолдолд бодит хэргийг жишээ болгон өгүүлсэн байна.