1. Япон Улсын хувьд “ байгаль орчин”（自然環境）болон “хүрээлэн байгааорчин” （環境）гэсэн тус тусдаа нэр томьёо ялгаатай агуулгаар хэрэглэгддэг. Эхнийх нь ан амьтан, уул ус гэх мэт зөвхөн байгаль эхтэй хамааралтайбол сүүлийнх нь дуу чимээ, агаар, усны бохирдол гэх мэт хүний амьдрах орчин зэргийг багтаасан өргөн утга бүхий юм. Уг илтгэлд “байгаль орчны асуудал” гэдгийг эхний утгаар буюу зөвхөн байгаль эхтэй хамааруулж авч үзсэн болно.

2. Уг хуулийн төсөлд үндсэндээ хоёр агуулга багтсан байна. Нэгт, байгаль орчин(хүрээлэн байгааорчин)-г хамгаалах асуудалюм. Хоёрт, соёлын өвийг хамгаалах асуудал юм. Илтгэлийн сэдэвт уялдуулан уг илтгэлд зөвхөн байгаль орчинтой холбоотой зохицуулалтыг авч үзлээ.

3. Тус хуулийн төслийг дараах холбоосоор үзэх боломжтой. Япон Улсын Өмгөөлөгчдийн холбооны цахим хуудас, https://www.nichibenren.or.jp/document/opinion/year/2012/120615_3.html2022.05.31-ний  өдрийн  хандалт. Мөн дараах бүтээлийн 393-412 талд хавсралт байдлаар хэвлэгдсэн байна. 阿部泰隆＝斉藤浩編『行政訴訟第２次改革の論点』（信山社、2013年）393-412頁。

4. 昭和三十七年法律第百三十九号行政事件訴訟法, 第九条処分の取消しの訴え及び裁決の取消しの訴え（以下「取消訴訟」という。）は、当該処分又は裁決の取消しを求めるにつき法律上の利益を有する者（処分又は裁決の効果が期間の経過その他の理由によりなくなつた後においてもなお処分又は裁決の取消しによつて回復すべき法律上の利益を有する者を含む。）に限り、提起することができる。Энд 「法律上の利益を有する者」гэдгийг 2002 оны Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль, болон 2016 он Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан нэр томьёонд нийцүүлэн “эрх, хууль ёсны ашиг сонирхолнь хөндөгдөж байгаа этгээд” гэж орчуулсан болно.

5. Одоогоор Япон Улсын Chuo University-д харьяалагдаж байна. Хүрээлэн байгааорчны эрх зүйг захиргааны эрх зүйн үүднээс голчлон судалдаг судлаач юм.

6. 亘理格「環境公益訴訟−環境団体訴訟の法制化を中心に」『環境法における参加』（環境法政策学会編、2019年）57頁参照。亘理格「共同利益と『権利』認定の方法」民商法雑誌2013年148巻6号519-520

7. Одоогоор Япон Улсын Waseda University-д харьяалагдаж байна. Иргэний эрх зүйн үүднээс хүрээлэн байгаа орчны эрх зүйг судалдаг судлаач юм.

8. 大塚直「環境訴訟における保護法益の主観性と公共性・序説」法律時報2010年82巻11号121頁。9 Одоогоор Япон Улсын Osaka University-д харьяалагдаж байна. Хүрээлэн байгаа орчны эрх зүй, захиргааны эрх зүйн чиглэлээр голчлон судалгаа хийдэг.

10. 大久保規子「オーフス条約と環境公益訴訟」環境政策学会編『公害・環境紛争処理の変容』(商事法務、2012年）145-146頁

11. Өмнөх ишлэл (3) тал 395 頁。

12. Говьсүмбэр аймгийн Шивээ говь сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлын тогтоол болон мөн сумын Засаг даргын захирамжийг тус тус хүчингүй болгуулах тухай Говьсүмбэр аймаг дахь Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2019.01.08-ны өдрийн 113 ШШ2019/0001 дугаар шийдвэр (113/2018/0013/3) Монгол Улсын шүүхийн шийдвэрийн цахим сан,  https://shuukh.mn/single_case/4876?start_date=&end_date=&id=1&court_cat=3&bb=1. Тус хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн магадлал https://shuukh.mn/single_case/2729?start_date=&end_date=&id=2&court_cat=3&bb=1 үзнэ үү. Тус хэргийн Улсын дээд шүүхийн тогтоол https://shuukh.mn/single_case/1949?start_date=&end_date=&id=3&court_cat=3&bb=1үзнэ үү. 2022.06.02-ны өдрийн хандалт.

13. (定義) 第2条この法律において「団体訴訟」とは，第5条から第7条までの規定による訴訟をいう。2.この法律において「適格環境団体」とは，次の目的を持ち，この法律の規定による団体訴訟を提起するのに必要な適格性を有する団体として，第9条の定めるところにより内閣総理大臣又は都道府県知事(以下「内閣総理大臣等」という。)の認定を受けた団体(以下「適格環境団体」と総称する。)をいう。一公害若しくは健康被害を防止し，自然環境，生活環境，都市環境若しくは地球環境を保護するための活動又はこれらに関する研究，情報の収集若しくは提供のための活動(以下「環境保護活動等」という。)

14. (公表) 第20条裁判所は，次に掲げる場合には，団体訴訟等について規則で定めるところにより，遅滞なく，その旨及びその内容その他法令で定める事項を内閣総理大臣等に通知するとともに，電磁的方法(電子情報処理組織を使用する方法その他の情報通信の技術を利用する方法をいう。)を利用して同一の情報を閲覧することができる状態に置く措置であって法令で定めるものを講じなければならない。一訴えの提起があったとき。二判決の言渡しがあったとき。三前号の判決に対する上訴の提起又は同号の決定に対する不服の申立てがあったとき。四裁判上の和解が成立したとき。

15. Өмнөх ишлэл (3) тал 409-410 頁。

16. ЗХШХШтХ-ийн 131 дүгээр зүйл. Шинээр илэрсэн нөхцөл байдлын улмаас шүүхийн шийдвэрийг хянах үндэслэл  “131.1.4.гуравдагч этгээдийг татан оролцуулалгүйгээр шүүхээс хэргийг хянан шийдвэрлэсэн нь шүүхийн шийдвэрт ноцтойгоор нөлөөлсөн.” гэх зохицуулалт шууд бус байдлаар хэрэглэгдэх боломжтой эсэх нь маргаантай асуудал байж болох юм.

17. Г.Банзрагч, Захиргааны процессын эрх зүй, 2019 он, 145-146 дахь тал (ISBN 978-9919-22-620-6).

18. (弁護士報酬等の負担の特例) 第21条裁判所は，団体訴訟を提起した適格環境団体が勝訴(一部勝訴も含む。)した場合において，その委任した弁護士又は弁護士法人に報酬を支払うべきときは，敗訴した被告に対し，申立てにより，事案の難易，弁護士の労力その他の事情を勘案し，その報酬額の範囲内で相当と認められる額を支払わせることができる。

19. 21.2.  裁判所は，前項の規定にかかわらず，請求の内容，事案の解決その他の事情を勘案して相当と認めるときは，原告の負担すべき弁護士又は弁護士法人に対する報酬の全部又は一部を，申立てにより，被告となった行政庁に対し，支払わせることができる。

20. 21.3.  裁判所は，民事訴訟法第61条及び同法第64条の規定にかかわらず，請求の内容，事案の解決その他の事情を勘案して相当と認めるときは，訴訟費用の全部又は一部を，被告に対し，支払わせることができる。

21. 第23条.適格環境団体の役員及び職員が，団体訴訟等に規定する請求の相手方から，寄附金，賛助金その他名目のいかんを問わず，当該適格環境団体において団体訴訟等に規定する請求をしないこと若しくはしなかったこと，訴えの放棄をすること若しくはしたこと，その相手方との間でその訴えに係る和解をすること若しくはしたこと又はその訴えに係る訴訟を終了させたことの報酬として，金銭その他財産上の利益を受け，又は第三者(当該適格環境団体を含む。)に受けさせたときは，三年以下の懲役又は三百万円以下の罰金に処する。