Амарбаярын Бодьбилэг : Хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийг тайлбарлах нь

Бүтээлийн нэр

Хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийг тайлбарлах нь

Зохиогч

Амарбаярын Бодьбилэг

Хэлбэр

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Салбар

Компани

Бүтээлийн товч

Хувьцаа эзэмшигч тодорхой нэг компанид тодорхой нэг зорилгын төлөө хөрөнгө оруулдаг. Хувьцаа эзэмшигчийн хөрөнгө оруулсан энэхүү хүлээлт үгүй болох үед хувьцаа эзэмшигчийг хамгаалах зайлшгүй шаардлагатай. Энэ шаардлагад үндэслэн компанийн эрх зүй хувьцаа эзэмшигчийн шаардлагаар хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх (appraisal remedy)-ийг хувьцаа эзэмшигчид олгодог бөгөөд манай улсын хувьд Компанийн тухай хуулийн 53 дугаар зүйл тус эрхийг хуульчилж өгсөн. Манай Улсын хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх нь хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийг хамгаалах үүднээс харьцангуй олон тохиолдолд хэрэгжих боломжтой байхаар хуульчлагдсан боловч бодит байдал дээр энэхүү зорилгодоо хүрч байгаа эсэх нь эргэлзээтэй байна. Иймд, энэхүү судалгаагаар хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх үүсэх тохиолдлыг хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийн үүднээс тайлбарлаж, санал дүгнэлтийг дэвшүүлэх болно. Түүнчлэн, хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийн хувьцааны үнийг тогтооход тулгамдаж буй асуудлыг тодорхойлж, хувьцааны үнийг тогтоох аргачлалын талаар тайлбарлах болно.

Судалгааны эхний бүлэгт хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийн ойлголтыг танилцуулна. Хоёрдугаар бүлэгт, хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх нь компанийн эрх зүйн тогтолцоонд ямар чиг үүргийг гүйцэтгэдэг вэ гэдгийг тодруулах болно. Гуравдугаар бүлэгт, Манай Улсын хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийн зохицуулалтыг авч үзэхийн зэрэгцээ тус эрхтэй холбоотой шүүхийн шийдвэрүүдэд дүн шинжилгээ хийх болно. Дөрөвдүгээр бүлэгт, хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх үүсэх тохиолдол тэр дундаа “компанийн дүрэмд заасан бусад тохиолдол” гэдэгт ямар тохиолдлыг ойлгох вэ түүнчлэн хувьцааг эргүүлэн худалдан авах үнийг хэрхэн тогтоох вэ асуудлуудад тайлбар дэвшүүлэхийг зорих болно. Энэхүү судалгааны эцсийн зорилго нь ХХК буюу хаалттай компанийн хувьцаа эзэмшигчдийн хоорондын маргааныг зүй зохистойгоор шийдвэрлэх, цөөнх хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийг тус эрхийн тусламжтайгаар хэрхэн хамгаалах боломжтой вэ гэдгийг харуулах явдал болно.

Түлхүүр үг

Хувьцаа эзэмшигчийн эрх, Хувьцаа эзэмшигчийн шаардлагаар компани хувьцаагаа эргүүлэн худалдаж авах, Хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх, Компанийн суурь өөрчлөлт, Компанийг өөрчлөн байгуулах, Зах зээлийн үнэ, Шударга үнэ, Тохиролцооны зардал,

Бичигдсэн огноо

2023-05-23

Хуудсын тоо

Хэл

Монгол

Бүтээл

Бүрэн эхээр нь үзэх

Байршуулсан огноо

2023-05-25

Товч мэдээлэл үзсэн

3827

Бүрэн эхээр нь үзсэн

103

Эшлэлийн тоо

Санал болгож буй эшлэлийн загвар

А.Бодьбилэг “Хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийг тайлбарлах нь” (2023), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1597

Цуглуулганд нэмэх

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх

Эшлэлүүд

Эдгээр асуудлуудыг илүү өргөн утгаар хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх үүсэх тохиолдол гэж нэрлэж болно.
Хувьцааны чөлөөтэй шилжүүлгийн зарчим үйлчилдэг учир хувьцаа эзэмшигчийн санаачилгаар компани хувьцааг эргүүлэн худалдаж авах явдлыг компанийн эрх зүйд хориглодог. Өөрөөр хэлбэл, хувьцааг эргүүлэн худалдан авах явдал нь хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг бууруулах үр дагавартай байдаг бөгөөд түүний оронд хувьцааг гуравдагч этгээдэд шижлүүлэх замаар хөрөнгө оруулалтаа эргүүлэн авах боломжийг хувьцаа эзэмшигчид олгодог. Хаалттай компанийн хувьд, хувьцаа эзэмшигч хувьцаагаа бусад хувьцаа эзэмшигчдэд тэргүүн ээлжид худалдахаар санал болгох (КтХ 5.3) эсхүл гуравдагч этгээдэд худалдах (КтХ 5.10) замаар хөрөнгө оруулалтаа эргүүлэн олж авах боломжтой. Харин, компанийн санаачилгаар хувьцааг эргүүлэн худалдаж авах боломжийг КтХ-ийн 49.1 дүгээр зүйл хуульчилсан. Эдгээр тогтолцоонууд нь талуудын сайн дурын санаачилга ба тохиролцоонд суурилж байдаг тул цөөнх хувьцаа эзэмшигчид туслалцаа үзүүлэх зорилготой хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх (appraisal remedy)-ээс ялгаатай.
Олонх хувьцаа эзэмшигч болон цөөнх хувьцаа эзэмшигч гэх ойлголтууд нь хууль тогтоомжийн хүрээнд хатуу зааглагдсан нэр томьёо биш тул тухайн компанийн хэлбэр, бүтцээс хамаараад өөр өөр утгатай байж болдог. Компанийн эрх зүйд ерөнхий байдлаар компанийн шийдвэр гаргалтад нөлөө үзүүлэх чадвартай хувьцаа эзэмшигчийг олонх хувьцаа эзэмшигч буюу majority shareholder, компанийн шийдвэр гаргалтад ихэнх тохиолдолд нөлөө үзүүлэх чадваргүй хувьцаа эзэмшигчийг цөөнх хувьцаа эзэмшигч буюу minority shareholder гэж томьёолдог. 51% болон 49% хувийн эзэмшилтэй компанид 49%-ийн хувьцаа эзэмшигчийг цөөнх хувьцаа эзэмшигч гэж нэрлэж болох бол, олон хувьцаа эзэмшигчтэй нээлттэй компанид 5%-ийн хувьцаа эзэмшигчийг ч олонх хувьцаа эзэмшигч гэж үзэж болно.
Lauman v. Lebanon Valley Railroad Co., 30 Pa. 45-46 (1858)-ийн шийдвэр “хувьцаа эзэмшигч тодорхой нэг компанид тодорхой нэг зорилгын хүрээнд хөрөнгө оруулдаг бөгөөд тухайн хувьцаа эзэмшигчийн зөвшөөрөлгүйгээр түүнийг өөр компанид хүчээр оруулж үл болно.” гэж тайлбарласан байдаг нь хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрхийн суурь үзэл санааг тавиж өгчээ.
Bayless Manning, The Shareholder’s Appraisal Remedy: An Essay for Frank Coker, 72(2) Yale L. J. 223, 228-229 (1962).
William J. Carney & Keith Sharfman, The Exit Theory of Judicial Appraisal, 28(1) Fordham J. Corp. & Fin. L. 1, 5-8 (2023).
Robert C. Clark, CORPORATE LAW 444 (Little Brown and Co. 1986).
Bayless Manning, supra note 5, at 261-262.
Bayless Manning, supra note 5, at 262.
Hideki Kanda & Saul Levmore, The Appraisal Remedy and The Goals of Corporate law, 32 U. Chi. L. Rev. 429, 430 (1985).
Daniel R. Fischel, The Appraisal Remedy in Corporate law, 8(4) Am. Bar Found. Res. J. 875, 876 (1983).
Daniel R. Fischel, supra note 11, at 878-881.
Hideki Kanda & Saul Levmore, supra note 10, at 434-444 үзсэнээр дараах 3н чиг үүрэг байж болно. 1) Зарим хувьцаа эзэмшигчид өөрсдийн хувьцаагаа зах зээлийн үнээс өндрөөр үнэлдэг бөгөөд хувьцааг эргүүлэн худалдан авахыг шаардах эрх нь ийм төрлийн хувьцаа эзэмшигчдийн алдагдсан үнэ цэнийг нөхөх чиг үүрэгтэй (inframarginality) 2) Компанийн суурь өөрчлөлт хийгдэх үед хувьцаа эзэмшигчид компанийн үнэ цэнийг тооцоолох шаардлагатай болдог ба нягтлан бодох бүртгэлийн асуудлаас болоод тооцоолох боломжгүй үед хувьцааг эргүүлэн худалдан авахыг шаардах эрхийг ашиглах боломжтой (reckoning) 3) Компанийн суурь өөрчлөлттэй олонх хувьцаа эзэмшигч эсхүл компанийн удирдлага ямар нэг ашиг сонирхлын зөрчилтэй байх тохиолдолд тэрхүү хууль бус үйлдлийг нээн илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх чиг үүрэгтэй (discovery).
Hideki Kanda & Saul Levmore, supra note 10, at 443.
Hideki Kanda & Saul Levmore, supra note 10, at 432.
Hideki Kanda & Saul Levmore, supra note 10, at 463.
J. Seligman, Reappraising the Appraisal remedy, 52(4&5) Geo. Wash. Law Rev. 829, 841 (1984). Гилсон, Петер зэрэг судлаачид ч мөн хувьцааг эргүүлэн худалдан авахыг шаардах эрх нь компанийн үнэ цэнэд сөрөг нөлөө үзүүлэх эрсдэлтэй компанийн суурь өөрчлөлтөөс урьдчилан сэргийлэх чиг үүрэгтэй гэж үзсэн. Peter V. Letsou, The Role of Appraisal in Corporate Law, 39(1) B. C. Law Rev. 1121 (1998).
神田秀樹「株式買取請求権制度の構造」商事法務1879号4頁、5頁参照（2009年）。Хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх хамгийн ихээр хэрэгждэг АНУ болон Япон Улсын тус эрхийн хөгжлийг 1980 оноос хойш судалсан Хидеки Канда багшийн дэвшүүлсэн тайлбар болно. Мөн 神田秀樹「資本多数決と株主間の利害調整（1）−（5・完）」法学協会98巻6号761頁、98巻8号1056頁、98巻10号1296頁、98巻12号1609頁（1981年）、99巻2号223頁（1982年）を参照。
R.Kraakman & B.Black, The Self-Enforcing Model of Corporate Law, 109 Harv. L. Rev. 1911, 1951 (1996).
R.Kraakman & B.Black, supra note 19, at 1951.
Нэр томёо болон найруулгын хувьд өөрчлөлт орсон байх боловч агуулгын хувьд өөрчлөлт ороогүй гэж дүгнэж болно.
Доор авч үзэх 2 шүүхийн шийдвэрээс гадна, Нийслэл Давах 2021.04.07 Дугаар 635-ийн шүүхийн маргаан байдаг боловч, эцэстээ нэхэмжлэлийг буцааж шийдвэрлэсэн байдаг тул шүүхийн шийдвэрийн судалгаанд авч үзэх ач холбогдолгүй гэж үзэв. Тус маргаанд 22.5 хувийн хувьцаа эзэмшигч нь КтХ-ийн 53.2 дугаар зүйл “Хувьцаа эзэмшигч дангаараа, эсхүл түүнтэй нэгдмэл сонирхолтой этгээдтэй хамтран компанийн энгийн хувьцааны 75 буюу түүнээс дээш хувийг эзэмшиж байгаа…”-ийг баримтлан хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардсан боловч, анхан шатны шүүх КтХ-ийн 50.5 дугаар зүйлийг баримтлан, өөрийн хөрөнгө нь хувь нийлүүлсэн хөрөнгөнөөс бага болох тохиолдолд хувьцааг эргүүлэн худалдаж авч болохгүй гэж үзэж нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн.
Түүнчлэн, КтХ-ийн 53.2 дугаар зүйл энгийн хувьцааны 75 хувиас дээш хувийг хувьцаа эзэмшигч дангаараа, эсхүл нэгдмэл сонирхолтой этгээдтэй хамтран эзэмшиж байгаа тохиолдолд хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардаж эрх буй олгож буй нь үндэслэлгүй бөгөөд гагцхүү тэрхүү 75 хувийн хувьцаа эзэмшигч нь цөөнх хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийг хохироосон тохиолдолд л хувьцааг эргүүлэн худалдаж авахыг шаардах эрх олгох нь зүйтэй юм.
Нийтэд нээлттэй компаниудын дүрмүүдийг үзэхэд, КтХ-ийн 53.1.1, КтХ-ийн 53.1.2, КтХ-ийн 53.1.3, КтХ-ийн 53.2 дугаар зүйлд зааснаас өөр тохиолдлыг дүрэмдээ тусгасан компани алга байна.
Тохиролцоонд хүрэх зардал (transaction cost), талуудын чөлөөт байдал (private ordering, freedom of contract)-ын хүрээ хязгаар, түүнчлэн компанийн тухай хуулийн гүйцэтгэх чиг үүргийн талаар дэлгэрэнгүйг дараах эх сурвалжуудаас үзнэ үү R. Coase, The Problem of Social Cost, 3 J. Law & Econ 1-44 (1960); F.Easterbrook and D.Fischel, THE ECONOMIC STRUCTURE OF CORPORATE LAW 1-42 (Harvard Uni. Pre. 1996); R.Kraakman et al., THE ANATOMY OF CORPORATE LAW: A COMPARATIVE AND FUNCTIONAL APPROACH 19-25 (Oxford Uni. Pre. 2d ed. 2012); Jeffrey N. Gordon, The Mandatory Structure of Corporate Law, 89(7) Colum. Law Rev. 1549-1598 (1989).
神田秀樹＝藤田友敬「株式会社法の特質、多様性、変化」三輪芳朗＝神田秀樹＝柳川範之編『会社法の経済学』453頁、456頁参照（1998年）。
Краакман ба Блейк нар зах зээлийн үнийг “The market value of property shall mean a price at which a seller who is fully informed about the value of the property and is not obliged to sell the property would be willing to sell, and at which a buyer who is fully informed about the value of the property and is not obliged to buy the property would be willing to buy.” гэж тодорхойлсон нь КтХ-ийн 55.1 дүгээр зүйлд суурьшсан байна. R.Kraakman & B.Black, supra note 19, at 1952.
Краакман ба Блейк нар “зах зээлийн үнэ” гэх агуулгыг “шударга зах зээлийн үнэ” гэж ойлгож байсан бололтой. R.Kraakman & B.Black, supra note 19, at 1952.
Barry M. Wertheimer, The Shareholders’ Appraisal Remedy and How Courts Determine Fair Value, 47(4) Duke Law J. 613, 626-631 (1998).
竹川靖之「会社法上の非上場株式の価格決定プロセス」資産承継 / 野村資産承継研究所監修（26）25頁（2022年）。