Хааны зарлиг ил болгон иргэн дор хүрвээс бишрэхтүн, мэдэхтүн! “Шударга ёс нарны гэрэл лугаа адил хүн бүрт хүрэх ёст болой”

Гомбодорж ГАНБААТАР

Нийтлэл

Шүүх эрх мэдэл, Эрүүгийн эрх зүй

Хасан хаан төрийн эрхийг атган жолоодож байхдаа тус Улс даяар хууль журам тогтоож буюу хууль ёс, төрийн ёсонг хэлбэрэлтгүй чанд мөрдүүлж, хэрэгжилтийг чандлан хангах, хянах бодлого, зохицуулалтын хүрээнд дарангуйлал, хэрцгийлэл, луйвар, бусармаг хэрэг, хүний эрхэд халдсан ёсон бус элдэв явдлыг хориглон, тэгш байдал, шударга ёсыг тогтоож, төрийн хэргийг төвшитгөхийн төлөө хүчин зүтгэж байжээ.
Эдүгээ цаг дор хуулийн шинэчлэл үргэлжлэн хийгдсээр байгаа хэдий ч тухайн шинэчлэлийн хүрээнд хамаарах, улс төржүүлэн хий үзэгдэл болгосоор буй зарим асуудлыг Хасан хаан тэртээх 1295-1304 оны хооронд өөрийн өвөг дээдэс Их, Ил хаадын Засаг хуулийн залгамж чанарын хүрээнд шийдвэрлэж чадсан гэж үзэхээр байгаа нь бид төрт ёс, хууль цаазын өв соёл, уламжлалаа иж бүрэн хийгээд төрөлжүүлэн судлан шинжлэх, танин мэдэх, бишрэн хүндэтгэх, эдүгээчлэн төрийн бодлогод харгалзах шаардлагатай болохыг илэрхийлж байна.
Хасан хааны Ил хант улсад төрийн эрхийг атган жолоодож байхдаа хэрэгжүүлсэн улс төр, хуулийн бодлого, зохицуулалт, тэдгээрийн шинэчлэлийн үндсэн үзэл санаа, сургамж, залгамж чанар болгон анхаарч, харгалзвал зохих зарим асуудлыг дараах байдлаар товч дүгнэв.
1. “Шударга ёс нарны гэрэл лугаа адил хүн бүрт хүрэх ёст болой”. Энэ бол Хасан хааны засаглах бодлогынх нь амин цөм, эш ёс байж.
Төрийн засгийг гагцхүү шударга ёс, тэгш эрхийн хууль журмын хүрээнд хэрэгжүүлэх ёст болой. Шударга ёс, тэгш эрхийн хууль гэдэг нь хууль бол эрх мэдэлтний дур зорго, дарангуйлах хэрэгсэл, бохир бодлого биш, гагцхүү тэгш эрхийг хангаж, шударга ёс тогтооход чиглэгдсэн бодлогын илрэл байх ёст болой. Тус шалгуурыг хангасан хууль бол шударга, амьд үйлчлэлтэй болж чадмуй.
Хасан хаан шударга ёс, тэгш эрхийн хууль журмыг шударга хууль, мэргэн хууль гэсэн утгаар тодотгон нэрлэсэн байх ба хууль журам тогтоохдоо дэлхийн бусад орны нөхцөл байдал буюу цаг үеийн хөгжил, хандлага, хэрэгцээ шаардлагыг харгалзан нийцүүлэхийн зэрэгцээ хууль журамд үүссэн согогийг тухай бүр ямагт арилган сайжруулж, чангатгаж байхыг зорилго болгож байж.
2. Шүүх бол төр засгийн тулгуур багана, хүний эрхийн “амьд хууль”-ийн тэгш, шударга хэрэгжилтийн баталгаа болохыг төр засгийн бодлого, зохицуулалтын түвшинд баталгаажуулж, шинэчлэлийг тууштай хэрэгжүүлсэн байна.
Хасан хааны “шүүх эрх мэдэлд хамаарах бодлого, зохицуулалт, шинэчлэл” нь бие даасан шүүхийг цогцлоох, шүүгчийн хараат бус байдлын баталгааг цогц байдлаар буюу эдийн засаг, улс төр, хууль зүйн хүрээнд зохих ёсоор бүрдүүлэн хамгаалах, хангах, боловсронгуй болгохын зэрэгцээ шүүгч нь хараат бус байдлын суурь болох “оюун санааны баталгаа”-г гагцхүү өөрөө өөртөө төлөвшүүлэх буюу хууль бус, зүй бус аливаа явдлаас өөрөө өөрийгөө дотоод оюун ухаандаа чөлөөлж чадсан байхыг гүн бат ухамсарлуулан үүрэгжүүлэхэд чиглэгдсэн байх бөгөөд эдүгээ ач холбогдлоо бүрэн алдаагүй дэвшилтэт шинэчлэл байжээ.
3. Гучин жил өнгөрсөн бол хэрэг заргыг авч хэлэлцэхгүй, хэрэгсэхгүй болгох буюу хэрэг заргын хөөн хэлэлцэх хугацааг 30 жилээр тогтоон мөрдүүлсэн нь ач холбогдлоо одоо ч алдаагүй оновчтой, уламжлалт бөгөөд шинэлэг бодлого, зохицуулалт байна.
Тус бодлого, зохицуулалт эдүгээ ардчилсан олон улс орны хувьд түгээмэл хандлага болчихсон, харин манай улсад улс төржүүлэн хий үзэгдэл болгосоор ужгирч бугшуулсан “нууц биш нууц асуудал” болох авлига, албан тушаалын гэмт хэргийн эсрэг бодлого, зохицуулалтын зарим хийдэл, ялангуяа тус хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааны зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд хамгийн зөв, оновчтой чиглэл, гарц болох нь эргээлзээгүй.
5. Албан тушаалтны сахилга, хариуцлагыг хууль цаазын хүрээнд чангатгаж, ерөнхий зарчмын хүрээнд бүх хэргийг нарийвчлан ангилж, “том хэрэг” буюу албан тушаалын хэрэг хийсэн бол хэд дахин илүү ял оноох бодлогыг тусгайлан боловсруулж хэрэгжүүлжээ.
Албан тушаалтан байна гэдэг нь ёсон бус авирлах, бусармаг хэрэг үйлдэх, мөнгө зоосны боол байх бус гагцхүү хууль цаазад захирагдах, хамгийн дээд хариуцлага хүлээх ёст болохыг хатуу сануулан чанд мөрдүүлж, хэрэгжилтэд нь онцгойлон хяналт тавьж байжээ.

Ил хаадын сахин мөрдөж байсан Засаг хуулиуд, залгамж чанар, хүчин чадлын эрэмбэ
Шүүгчийн томилгоо, Шүүгчийн тангараг, Шүүгчийн халдашгүй, хараат бус байдал, Шүүгчид хориглох зүйл, хариуцлага, Албан тушаалmны сахилга, хариуцлага, Төрийн ёсон, Засаг хуулийг зөрчсөн гэмтэн, Хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа, Ил тод, нээлттэй байдал, Бүх хэргийг бүгдэд ил болгох,

2021-02-14

8

Монгол

Бүрэн эхээр нь үзэх

2022-12-20

1528

12

32

Г.ГАНБААТАР “Хааны зарлиг ил болгон иргэн дор хүрвээс бишрэхтүн, мэдэхтүн! “Шударга ёс нарны гэрэл лугаа адил хүн бүрт хүрэх ёст болой”” (2021), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1428

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх