Бүтээлийн нэр
Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны бие даасан, хараат бус байдал: Сонгон шалгаруулалт ба төсөв
Тэмдэглэл
Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс байгуулагдсаны 20 жилийн ойд зориулав.
Хэлбэр
Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл
Салбар
Үндсэн хуулийн эрх зүй
Бүтээлийн товч
Монгол Улсад Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хууль 2000.12.07-нд анх удаа батлагдаж, 2001 онд тус комиссыг байгуулсан. Комисс нь сүүлийн 20 жилийн турш өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд хүний эрхийг хамгаалах, хөхиүлэн дэмжих чиглэлд амжилттай ажиллаж, ахиц дэвшил гарсан боловч түүний гишүүнд тавих шаардлагыг тодорхой тусгаагүй, түүнийг бүрдүүлэхэд улс төрийн зүй бус нөлөөлөл орох эрсдэлийг хаагаагүй, нээлттэй, ил тод байдал, иргэний нийгмийн оролцоог хангаагүй, эдийн засгийн бие даасан байдал хангагдаагүй хэмээн шүүмжлэгдэж байв. УИХ ХЭҮК-ын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2020.01.23-нд баталж, 2021.04.02-нд уг хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооноос Хүний эрхийн үндэсний комиссын болон эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах журмыг 2020.04.15-нд баталсан. Шинэ хууль, журмаар ХЭҮК-ын гишүүнийг болон эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг нээлттэй сонгон шалгаруулж, иргэдийн оролцоог хангаж, томилгооны сонсголд оруулсны үндсэн дээр томилохоор зохицуулсан нь уг комиссын бие даасан, хараат бус, мэргэшсэн байдлыг дээшлүүлэх шинэчлэл болсон гэдгийг энэ өгүүллээр харуулна. Мөн, ХЭҮК-ын болон эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны эдийн засгийн бие даасан байдал хангагдаагүй гэдгийг энэ өгүүлэлд товч танилцуулна.

The Parliament of Mongolia passed the first Law on the National Human Rights Commission on December 7, 2000 and established this commission in 2001. Even though the commission executed relatively well the functions to protect and promote human rights within its own competence, it was often criticized that the qualifications of the members were unclear, their appointments were politically influenced and conducted without transparency and participation of civil society, and the budgetary independence was not assured. On January 23, 2020, the Law on the National Human Rights Commission was fully revised, which was subsequently amended again on April 2, 2021. The Standing Committee of Legal Affairs, the Parliament of Mongolia, passed the Rules on the Merit Selection of Members of the National Human Rights Commission and of the Member in Charge of Preventing Torture on April 15, 2020. This paper argues that these new law and rules improved much the independence and professionalism of the members of the National Human Rights Commission and of the Member in Charge of Preventing Torture by introducing the appointment based on merit selection, civic participation and public hearing. The paper also shows that budgetary independence of these two institutions has not been satisfied yet in 2020 and 2021 under the implementation of new law.
Түлхүүр үг
Хүний эрхийн үндэсний комисс, эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн, хараат бус, бие даасан байдал, мерит сонгон шалгаруулалт, томилгооны сонсгол, төсөв

The National Human Rights Commission, Member in Charge of Preventing Torture, independence, merit selection, public hearing, budget
Бичигдсэн огноо
2021-12-06
Хуудсын тоо
31
Хэл
Монгол
Байршуулсан огноо
2022-09-06
Товч мэдээлэл үзсэн
2113
Бүрэн эхээр нь үзсэн
12
Эшлэлийн тоо
84
Санал болгож буй эшлэлийн загвар
О.Мөнхсайхан “Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны бие даасан, хараат бус байдал: Сонгон шалгаруулалт ба төсөв” (2021), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1344
Цуглуулганд нэмэх
Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх
Эшлэлүүд

1. Энэ өгүүлэл нь дараах сэтгүүлд хэвлэгдсэн: О.Мөнхсайхан, “Хүний эрхийн үндэсний комиссын болон эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны бие даасан, хараат бус байдал: сонгон шалгаруулалт ба төсөв,” Хууль дээдлэх ёс, №03 (82) (ХЗҮХ, 2021), 21-53.

2. Б.Чимид, Ц.Элбэгдорж, Э.Алтангэрэл, АИХ-ын хуралдааны протокол, Дугаар 18, 1991.11.29, 53, 62, 67, 72.

3. УИХ-ын ХЗБХ-ны 2020 оны 02-р тогтоолын Нэгдүгээр хавсралт: “Хүний эрхийн үндэсний комиссын болон эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах журам,” 2020.04.15, http://parliament.mn/n/kumo

4. “Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж, шийтгэхийн эсрэг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Конвенцийн нэмэлт протокол”-ыг соёрхон баталлаа,” Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс (2014) http://mn-nhrc.org/index.php?newsid=5706

5. Valentin Aichele, “National Human Rights Institutions: An Introduction” (German Institute for Human Rights, 2010); “A Comparative Look at Implementing Human Rights Commission Laws” (Institute for International Law and Human Rights, March 2009; Ц.Цэрэндорж, “Хүний эрхийн үндэсний байгууллага: тавигдах шаардлага, чиг үүрэг,” Хүний эрх: онол, арга зүйн сэтгүүл, №1 (2016).

6. “Байгууллагын танилцуулга,” Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс, 2016.11.20-нд нэвтэрсэн, http://www.mn-nhrc.org/index.php?do=cat&category=1

7. О.Мөнхсайхан, “Хүний эрхийн үндэсний комиссын хараат бус, бие даасан байдлыг бэхжүүлэх нь,” (ХЭҮК-ын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг сайжруулахад зориулан ХЗДХЯ-нд өгсөн санал), 2018.04.11. Мөн, Парисын зарчмын бусад шаардлагуудыг хангахад юунд анхаарах талаар хууль зүйн доктор Г.Нарантуяа бичсэнтэй эндээс танилцана уу: Г.Нарантуяа, “Хүний эрхийн үндэсний комиссоо “чангаруулах” уу?,” Jargal DeFacto, 2020.05.30,

https://www.jargaldefacto.com/article/khunii-erkhiin-undesnii-komissoo-changaruulakh-uu

8. Ж.Бямбадорж, “Хүний эрхийн төлөө хамтдаа зүтгэсэн 15 жил,” 12.

9. Б.Болорсайхан, “Хүний эрхийн үндэсний байгууллагыг магадлан итгэмжлэх үйл явцад Монгол Улс,” 30.

10. “Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын хэрэгжилтийн талаарх Монгол Улсын тав дахь илтгэлийг хэлэлцсэн НҮБ-ын Хүний эрхийн хорооноос Монгол Улсад өгсөн зөвлөмж,” Догол мөр 5.

11. “Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хорооноос Монгол Улсад өгсөн зөвлөмж,” Догол мөр 12.

12. ХЭҮК, Монгол Улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний талаарх 12 дахь илтгэл, 117.

13. “Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комисс,” https://nhrcm.gov.mn/

14. “Хэвлэл мэдээллийн мониторинг” (Глоб интернэшнл ТББ, 2008.07.09), 49,

http://www.forum.mn/projects/HumanRight/3.8FinalRepor-Julyil09.pdf

15. “Долоон сарын нэг ба хүний эрхийн зөрчил” (хүний эрхийн ээлжит хэлэлцүүлэгт бэлтгэх Монголын төрийн бус байгууллагын форум), 3, http://www.forum.mn/projects/HumanRight/7sariin1.pdf

16. “Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хорооноос монгол улсад өгсөн зөвлөмж,” Догол мөр 12.

17. “Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын хэрэгжилтийн талаарх Монгол Улсын тав дахь илтгэлийг хэлэлцсэн НҮБ-ын Хүний эрхийн хорооноос Монгол Улсад өгсөн зөвлөмж” (ХЭҮК болон НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, 2011), Догол мөр 5.

18. Aichele, “National Human Rights Institutions: An Introduction,” 23.

19. Мөн тэнд.

20. “Иргэний болон улс төрийн эрхийн тухай олон улсын пактын хэрэгжилтийн талаарх Монгол Улсын тав дахь илтгэлийг хэлэлцсэн НҮБ-ын Хүний эрхийн хорооноос Монгол Улсад өгсөн зөвлөмж,” Догол мөр 5.

21. “Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хорооноос Монгол Улсад өгсөн зөвлөмж,” Догол мөр 12.

22. Б.Болорсайхан, “Хүний эрхийн үндэсний байгууллагыг магадлан итгэмжлэх үйл явцад Монгол Улс,” Хүний эрх: онол, арга зүйн сэтгүүл, №2 (2015): 31.

23. “Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай (шинэчилсэн найруулга),” Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, 2015.09.14, http://www.president.mn/content/11795

24. Б.Болорсайхан, “Хүний эрхийн үндэсний байгууллагыг магадлан итгэмжлэх үйл явцад Монгол Улс,” Хүний эрх: онол, арга зүйн сэтгүүл, №2 (2015): 35.

25. “Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын 2019-2021 оны төсөв, хүний нөөц, үйл ажиллагааны талаарх мэдээлэл,” 2021.04.12.

26. Мөн тэнд.

27. Мөн тэнд.

28. О.Мөнхсайхан, “Хүний эрхийн үндэсний комиссын хараат бус, бие даасан байдлыг бэхжүүлэх нь,” Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэгт хүргүүлсэн санал, 2018.04.11. Эдгээртэй адил саналыг Хүний эрхийн форум, түүний гишүүн байгууллагын төлөөлөл болох Б.Хишигсайхан, Б.Алтантуяа, Г.Нарантуяа нар Ажлын

хэсэгт өгч байв.

29. Хүнийх нь хувьд судлах аргыг шалгалтын аргатай харьцуулж шүүгчийн сонгон шалгаруулалтын жишээ дээр бичсэн дараах номыг уншина уу: О.Мөнхсайхан, Монгол Улс дахь шүүгчийн сонгон шалгаруулалт: шүүгчид нэр дэвшигчийг үнэлэх ажиллагааг сайжруулах нь (УБ, 2015).

30. Landsman, “RE: Rating System for Nomination of Judges in Mongolia.”

31. Greenstein, “Evaluating Ethics and Temperament.”

32. “Монголын хүний эрхийн ТББ-уудын Форум,” http://www.upr-mongolia.mn/index.php

33. “UPR-ийн тухай ойлголт,” http://upr-mongolia.mn/

34. “Хэвлэл мэдээллийн зөвлөл,” http://www.mediacouncil.mn/p/4

35. Энэхүү анкетын загвар нь АНУ-ын Холбооны шүүхийн шүүгчид нэр дэвшигчээр бөглүүлдэг өргөдлийн загварт тулгуурлан боловсруулагдсан. О.Мөнхсайхан, Монгол Улс дахь шүүгчийн сонгон шалгаруулалт: шүүгчид нэр дэвшигчийг үнэлэх ажиллагааг сайжруулах нь (УБ, 2015), 112.

36. Stephen Gillers, “RE: Judicial Selection in Mongolia,” November 27, 2013.

37. Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсэг, “Томилгооны сонсголын дэг,” 2020.04.15, http://www.parliament.mn/n/kzcy

38. “Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтын зар,” 2020.04.15, http://parliament.mn/n/kumo

39. “ХЗБХ: ХЭҮК-ын гишүүнд нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийг байгууллаа,” 2020.05.06, http://www.parliament.mn/n/hmmo

40. “ХЭҮК-ын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтад оролцогчдын томилгооны сонсгол зохион байгуулна,” 2020.06.02, http://parliament.mn/n/kucy

41. “ХЭҮК-ын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтад оролцогчдын Томилгооны сонсгол эхэллээ,” 2020.06.10, http://parliament.mn/n/p9cy

42. “ХЭҮК-ын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтад оролцогчдын эхний өдрийн цахим сонсгол өндөрлөлөө,” 2020.06.10, http://parliament.mn/n/qdcy; “ХЭҮК-ын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтад оролцогчдын томилгооны сонсгол хоёр дахь өдрөө

үргэлжилж байна,” 2020.06.11, http://parliament.mn/n/q8cy

43. “Сонгон шалгаруулалтын томилгооны сонсголыг амжилттай зохион байгууллаа,” http://parliament.mn/n/qzcy

44. “ХЭҮК-ын гишүүдийг анх удаа сонгон шалгаруулалтаар, томилгооны сонсгол хийж томиллоо,” Parliament MN, 2020.11.11, https://www.facebook.com/492661167424998/videos/4648851931851739

45. “ХЭҮК-ын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтад оролцогчдын томилгооны сонсгол зохион байгууллаа” (2020 оны 6 дугаар сарын 10-11) Open Society Forum – Studio https://www.youtube.com/channel/UC_fckRe2G-vrN-DVOAgeMyQ

46. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 34, http://parliament.mn/files/99610

47. “Нэвтрүүлэг: УИХ Энэ долоо хоногт,” 2021-03-19, https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=Ei2Z0a5JmQ4

48. “ХЭҮК-ын гишүүдийг анх удаа сонгон шалгаруулалтаар, томилгооны сонсгол хийж томиллоо,” Parliament MN, 2020.11.11, https://www.facebook.com/492661167424998/videos/4648851931851739

49. “ХЗБХ: Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн тайланг хэлэлцлээ,” 2020.11.03, http://parliament.mn/n/8dpo

50. Мөн тэнд.

51. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, http://parliament.mn/files/99610

52. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы 11-р сарын 06-ны өдөр /Баасан гараг/-ийн нэгдсэн хуралдааны товч тэмдэглэл, http://parliament.mn/files/110116

53. “Дэгийн тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг баталж, Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүдийг томилов,” 2020.11.06, http://parliament.mn/n/j8po

54. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 39, http://parliament.mn/files/99610

55. Мөн тэнд.

56. Комиссын таван гишүүн тус бүрийн боловсрол, ажлын туршлагыг доорх линкээр харна уу: “Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүд,” https://nhrcm.gov.mn/%D0%BC%D1%8D%D0%B4%D1%8D%D1%8D/gishuud/

57. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 11, http://parliament.mn/files/99610

58. Мөн тэнд, 20.

59. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы 11-р сарын 06-ны өдөр /Баасан гараг/-ийн нэгдсэн хуралдааны товч тэмдэглэл, 80, http://parliament.mn/files/110116

60. Мөн тэнд, 36-37.

61. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 11, http://parliament.mn/files/99610; “ХЭҮК-ын гишүүдийг анх удаа сонгон шалгаруулалтаар, томилгооны сонсгол хийж томиллоо,” Parliament MN, 2020.11.11,

https://www.facebook.com/492661167424998/videos/4648851931851739

62. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы 11-р сарын 06-ны өдөр /Баасан гараг/-ийн нэгдсэн хуралдааны товч тэмдэглэл, 61 http://parliament.mn/files/110116

63. “Нэвтрүүлэг: УИХ Энэ долоо хоногт,” 2021-03-19, https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=Ei2Z0a5JmQ4

64. Монгол Улсын Шүүхийн тухай хууль (2021.01.15), Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн болон Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах журам (2021.03.10).

65. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 18, http://parliament.mn/files/99610

66. Мөн тэнд, 23.

67. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы 11-р сарын 06-ны өдөр /Баасан гараг/-ийн нэгдсэн хуралдааны товч тэмдэглэл, 63 http://parliament.mn/files/110116

68. Мөн тэнд, 48.

69. Мөн тэнд, 36-37; УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 23, http://parliament.mn/files/99610

70. “Ombudsman and Human Rights ProtectionInstitutions in OSCE Participating States,” OSCE Human Dimension Implementation Meeting, October 1998, Background Paper 1, 12.

71. “Нэвтрүүлэг: УИХ Энэ долоо хоногт,” 2021-03-19, https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=Ei2Z0a5JmQ4

72. “ХЭҮК-ын гишүүдийг анх удаа сонгон шалгаруулалтаар, томилгооны сонсгол хийж томиллоо,” Parliament MN, 2020.11.11, https://www.facebook.com/492661167424998/videos/4648851931851739

73. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы ХЗБХ-ны 11-р сарын 03-ны өдөр /Мягмар гараг/-ийн хуралдааны товч тэмдэглэл, 24, http://parliament.mn/files/99610

74. УИХ-ын 2020 оны намрын ээлжит чуулганы 11-р сарын 06-ны өдөр /Баасан гараг/-ийн нэгдсэн хуралдааны товч тэмдэглэл, 64-65 http://parliament.mn/files/110116

75. National Human Rights Commission of India: Establishment, Composition, Functions, B2B September 21, 2017,

https://www.civilsdaily.com/national-human-rights-commission-of-india-establishment-composition-functions/

76. “A Comparative Look at Implementing Human Rights Commission Laws” (Institute for International Law and Human Rights, March 2009, 10; Commonwealth Human Rights Initiative, “Partnership for Human RightsCivil Society and National Human Rights Institutions,” The International Journal of Not-for-Profit Law, Volume 13, Issue 4, December 2011, 15-16; Maliha Khan, “How independent and effective is the NHRC?,” Daily Star, July 12, 2019,

https://www.thedailystar.net/star-weekend/cover-story/human-rights-how-independent-and-effective-the-nhrc-1769992

77. Sections 5, 8, 10, National Human Rights Commission Act B.E. 2542 (1999)

78. Sections 11, Kenya National Commission On Human Rights Act, No. 14 of 2011

79. Schedule, Section 3 (1), The Human Rights Commission of Sierra Leone Act, 2004.

80. Монгол Улсын Шүүхийн тухай хууль (2021.01.15), Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн болон Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг сонгон шалгаруулах журам (2021.03.10).

81. “Бүх нийт боловсролын төлөө!" иргэний нийгмийн үндэсний эвсэл, https://all4education.mn/

82. МОНФЕМНЕТ Үндэсний сүлжээ: танилцуулга, http://monfemnet.org/about-us

83. Г.Нарантуяа, “Хүний эрхийн үндэсний комиссоо “чангаруулах” уу?,” Jargal DeFacto, 2020.05.30,

https://www.jargaldefacto.com/article/khunii-erkhiin-undesnii-komissoo-changaruulakh-uu

84. Монголын Хүний эрхийн форум (Хүний эрхийн төрийн бус байгууллагуудын форум), “Монгол Улсын Их Хурлын гишүүдэд хүргүүлсэн санал,” 2021.03.30.