Бүтээлийн нэр
Үндсэн хуулийн цэц шүүхийн шийдвэрийг хянах шалгуур ба түүний хүрээ
Зохиогч
Тэмдэглэл
Б.Чимидийн нэрэмжит XIV дэх удаагийн “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үндсэн бүтэц, суурь үзэл баримтлал тулгамдсан асуудал” сэдэвт эрдэм шинжилгээний шилдэг илтгэлийн уралдаанд оюутны ангилалд ТУСГАЙ байр эзэлсэн бүтээл
Хэлбэр
Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл
Салбар
Үндсэн хуулийн эрх зүй
Бүтээлийн товч
Үндсэн хуулийн шүүхийн үндсэн зорилго нь төрийн аль ч эрх мэдлийн үйл ажиллагаа Үндсэн хуульд нийцэж буй эсэхэд хяналт тавих бөгөөд манай улсад шүүх эрх мэдлийн үйл ажиллагаанд /Үндсэн хуульд нийцсэн эсэх/ хяналт тавих механизмыг бүрдүүлэлгүй өдийг хүрсэн. Шүүх шийдвэрээрээ хүний үндсэн эрх, эрх чөлөөг зөрчих бодит эрсдэл байдаг учир Үндсэн хуулийн цэц зохих хяналтыг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Ийнхүү хяналт хэрэгжүүлэх механизмыг бий болгоход шүүх эрх мэдлийн тогтолцоо дахь Үндсэн хуулийн цэцийн байр суурийг тодорхой болгох, ямар шалгуурын дагуу шүүхийн шийдвэрт Үндсэн хуулийн гомдол гаргах, Үндсэн хуулийн цэц тухайн гомдлын дагуу шүүхийн шийдвэрийг хянахдаа ямар хүрээнд хянах зэрэг асуудлыг тодорхой болгох шаардлагатай юм. Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхдээ олон улсын сайн туршлагаас үлгэр авч, өөрийн орны онцлогт нийцүүлэн зохицуулах нь зүйтэй талаар энд өгүүлэх болно.
Түлхүүр үг
Үндсэн хууль, Үндсэн хуулийн цэц, Үндсэн хуулийн хяналт, Шүүхийн шийдвэр, Үндсэн эрх, эрх чөлөө
Бичигдсэн огноо
2022-12-29
Хуудсын тоо
10
Хэл
Монгол
Байршуулсан огноо
2023-01-13
Товч мэдээлэл үзсэн
2212
Бүрэн эхээр нь үзсэн
74
Эшлэлийн тоо
24
Санал болгож буй эшлэлийн загвар
Б.Сонор Б.Билгүүн “Үндсэн хуулийн цэц шүүхийн шийдвэрийг хянах шалгуур ба түүний хүрээ” (2022), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1460
Цуглуулганд нэмэх
Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх
Эшлэлүүд

[1] Сарантуяа Ц., “Үндсэн эрх - шүүх – үндсэн хуулийн шүүх”: “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэц” өгүүлэл, илтгэлийн эмхтгэл (2007)., х.186-192.

[2] Бямбажаргал А., “Үндсэн хуулийн шүүхээр үндсэн эрхийг хамгаалах арга зам.”: “Эрх зүй” онол, практик, арга зүйн мэргэжлийн улирал тутмын сэтгүүл, 2016 №1 (33)., х.161-187.

[3] Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эх сурвалж, боть №2., х.315.

[4] Мөн тэнд., х.317. БНЧУ-ын ҮнХ-ийн §89.2-т “Үндсэн хуулийн шүүхийн биелэгдэх шийдвэрийг бүх эрх мэдлийн байгууллага, хүмүүс заавал дагаж мөрдөх үүрэгтэй” гэсэн төсөөтэй зохицуулалт бий: https://www.constituteproject.org/constitution/Czech_Republic_2013.pdf?lang=en8 сүүлд хандсан: 2022.12.27.

[5] Чимид Б., “Шүүх эрх мэдлийн талаархи Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын тухайд.”: “Шүүх эрх мэдэл- шинэ зуун” олон улсын онол, практикийн бага хурлын баримт материал (2001)., х.49.

[6] Совд Г., “Цэц яриангүй шүүх мөн”; Чимид Б., дурдсан бүтээлд; Амарсанаа Ж., “Үндсэн хуулийн цэц ба захиргааны хэргийн шүүх.”: “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэц” өгүүлэл, илтгэлийн эмхэтгэл (2007)., х.318-327; Сарантуяа Ц., “Шүүгчдэд тавих Үндсэн хуулийн шаардлага ба цэцийн бүрэлдэхүүн”: дурдсан эмхэтгэл., х.138-150; Лүндээжанцан Д., “Монгол Улс дахь төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт” (2014)., х.367; Tom Ginsburg., “Judicial Review in New Democracies Constitutional Courts in Asian Cases.” (2003)., p.159-175.

[7] Лүндэндорж Н., “Үндсэн хууль ба шүүх эрх мэдэл.”: Үндсэн хуулийн эрх зүйн судалгаа шинжилгээний тойм (2019)., х.107.

[8] ““Шүүх эрх мэдэл” гэсэн Үндсэн хуулийн 3 дугаар бүлгийн 4 дэх хэсгийн дээрх заалтыг Үндсэн хуулийн цэцийн тухай 5 дугаар бүлгийн Цэц “эцсийн шийдвэр” гаргана, “Цэцийн шийдвэр гармагц хүчин төгөлдөр байна” гэсэн заалтуудтай харьцуулбал хууль зүйн хүчин чадал, хэмжээ зэргийн хувьд эн тэнцүү “өрсөлдөгч” хэм хэмжээ юм. Тэр хэм хэмжээгээр Цэцэд онцгой статус олгосон учир түүнийг бусад дагнасан шүүхтэй хольж хутгах хэрэггүй биз. Юутай ч нэг ажил дагнан эрхэлсэн шүүх гэдэг нь бодитой зүйл. Харин Цэц, бусад шүүхийн уялдааг сайжруулах талаар Үндсэн хуульчилсан ба бусад хууль тодруулах зүйл нэлээд бий” гэжээ: Б.Чимид., дурдсан бүтээл, ишлэл хэсэгт.

[9] Базар А., “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 66.1, 66.2, 64.1 дэх заалтуудыг тайлбарлах нь”., https://legaldata.mn/b/169

[10] Захиргааны ерөнхий хууль /2017/, Иргэний хууль /2002/, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай /2002/, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай /2016/, Газрын тухай /2002/, Татварын ерөнхий хууль /2019/ зэрэг.

[11] Holländer, Pavel. “The Role of the Constitutional Court for the Application of the Constitution in Case Decisions of Ordinary Courts.” ARSP: Archiv Für Rechts- Und Sozialphilosophie / Archives for Philosophy of Law and Social Philosophy 86, no. 4 (2000): 537–52. http://www.jstor.org/stable/23681492. last visited: 2022.12.27.

[12] ХБНГУ, Итали, Испани зэрэг улсад бүх шатны шүүх хэрэглэх хууль нь Үндсэн хуулийн зөрчилтэй байгаа талаар ҮХШ-д хандах эрхтэй байдаг бол жишээ нь Австрид энэ эрхийг Дээд шүүх болон хоёр дахь шатны шүүх л эдлэх талаар ҮнХ-ийин §89 (2)-т тусгажээ.

https://constitutionnet.org/sites/default/files/Austria%20_FULL_%20Constitution.pdf

[13] Ц.Сарантуяа “Үндсэн хуулийн процессын эрх зүй” 2021 он ., х.89

[14] О.Мөнхсайхан, “Иргэний өргөдөл, мэдээлэлтэй холбоотой Үндсэн хуулийн цэцийн бүрэн эрхийг оновчтой тодорхойлох боломж”, “Монгол Улсын Хууль зүйн шинжлэх ухаан: Өнөө ба ирээдүй олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын эмхэтгэл”, 64-81 дэх тал

[15] О.Мөнхсайхан, “Үндсэн хуулийн хяналтын хоёр загвар: онцлог ба төстэй тал” Эрх зүй сэтгүүл 2015 №1(31), х.19

[16] Mr Khanlar Hajiyev “The Role of the Constitutional Court and Ordinary Courts in the Protection of Human Rights” 2002.11.22 https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-JU(2002)043-e&fbclid=IwAR2XbObYSD0FNOyA8c8-wdy7ET2gy3O8CpqHmaRjjjiy_lqV5FhqQB1-R-g

[17] Ignacio Borrajo Iniesta LIMITS OF FACT, LAW AND REMEDIES: MYTHS AND REALITIES OF CONSTITUTIONAL REVIEW OF JUDICIAL DECISIONS CONSTITUTIONAL COURT OF SPAIN EXPERIENCE

https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-JU(2005)068-e

[18] Т.Алтангэрэл “Үндсэн эрхийн маргаан шийдвэрлэх нь: ХБНГУ-ын туршлага” https://legaldata.mn/buteel/pdf?id=1411

[19] БНЧУ-ын Үндсэн хуулийн шүүхийн тухай хууль 75-р зүйл. https://www.usoud.cz/fileadmin/user_upload/ustavni_soud_www/Pravni_uprava/AJ/Constitutional_court_act_182_1993.pdf

[20] Испани улсын Үндсэн хуулийн шүүхийн тухай хууль 44-р зүйл. https://www.tribunalconstitucional.es/es/tribunal/normativa/Normativa/LOTC-en.pdf

[21] Словак улсын Үндсэн хуулийн шүүхийн тухай хуулийн 132-р зүйл. https://www.ustavnysud.sk/documents/10182/0/314_2018_Law+CC+-+Slovakia.pdf/65fda308-73b4-40f9-bea7-8ff4205cfead

[22] ҮХЦ., 2019.03.13., дугаар №1, дүгнэлт:

[23] УДШ., 2022.10.19, №153, тогтоол. УДШ., 2022.06.29, №127, тогтоол

[24] НЗХШ, 2012.07.09., №284, шийдвэр. Уг шийдвэрийг хянан шийдвэрлэсэн ЗХДЗШШ-ийн магадлал., УДШ-ийн тогтоол