[1] Supreme Audit Institutions (SAIs) are public bodies responsible for the audit of government revenue and expenditure. By scrutinizing public financial management and reporting they provide assurance that resources are used as prescribed. (INTOSAI)

[2] Тухайн үед судлаачдаас “прокуор, арбитр зэрэг дэлхий нийтэд түгээмэл хэллэгтэй адилхан аудит гэдэг ойлголт Монгол хэлэнд нутагшсан, хууль тогтоомжид аль хэдийн суусан, агуулга нь тодорхой учраас уг үгийг Үндсэн хуульд шууд хэрэглэх санал гаргаж байсан байдаг”. О.Мөнхсайхан “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт: Илтгэл, өгүүлэл санал“, (УБ., 2023), 244 дэх тал.

[3] Rick Stapenhurst and Jack Titsworth, “Features and Functions of Supreme Audit Institutions,” Prem Notes 59 (October 2001), http://hdl.handle.net/10986/11363; INTOSAI Development Initiative (IDI), “SAI Independence Resource Kit - For In-Country Donor Staff,” 5.

[4] Засгийн газрын яамны загварын дагуу, Аудитын дээд байгууллага нь засгийн газраасаа хараат орших дотоод аудитын байгууллага болно. Тус загварын төлөөлөл болгож Хятадын Үндэсний Аудитын газрыг дурдаж болох юм. Үз., Posner and Shahan, “Audit Institutions,” 493–97.

[5] “Department for International Development (DFID), "Characteristics of different external audit systems,” accessed August 16, 2023, https://www.parlamericas.org/uploads/documents/DfID_Characteristics_of_Different_SAIs.pdf

[6] Төрийн хянан шалгах хороо нь Мөн дор дурдсан албан тушаалтан төрийн албан хаагчийн ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн эсэхийг шалгаж дүгнэлт гаргах бүрэн эрхийг хэрэгжүүлж байжээ:

·  Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Улсын Их Хурлын Тамгын газрын ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга, Ерөнхийлөгчийн зөвлөх, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга, Шүүхийн тамгын газрын дарга;

·  Монгол банкны ерөнхийлөгч, тэргүүн дэд, дэд ерөнхийлөгч, Үнэт цаасны хорооны дарга, гишүүн;

·  Дэд сайд,яамны төрийн нарийн бичгийн дарга;

·  Төрийн захиргааны албаны зөвлөлийн дарга, гишүүн;

·  Засгийн газрын үндсэн болон дэд бүтцэд ордог тусгай газар, Засгийн газраас байгуулдаг төрийн захиргааны бусад байгууллагын дарга;

·  аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга, Засаг дарга, улсын зэрэглэлтэй хотын захирагч;

·  Монгол Улсаас гадаад улс, олон улсын байгууллагад суугаа бүрэн эрхт төлөөлөгчийн газрын тэргүүн, гадаад улс, олон улсын байгууллагад суугаа Засгийн газрын бүрэн эрхт төлөөлөгчийн газрын тэргүүн;

·  хэрэв дээрх байгууллага, албан тушаалтан дэд дарга буюу орлогчтой бол тэдгээр дэд дарга буюу орлогч;

·  хууль тогтоомжид заасан адилтгах бусад албан тушаалтан.

[7] Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль. 1995 он

[8] Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль (1995)-ийн 5 дугаар зүйлийг үзнэ үү.

[9] УИХ-аас 2002 оны долоодугаар сарын 4-ний өдөр “Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” 42 дугаар тогтоолыг[1] баталсан бөгөөд “Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хууль батлагдсантай холбогдуулан шаардлагатай бусад хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулж, энэ оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн дотор Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэх”-ийг Засгийн газарт даалгасан байдаг. Үүний дагуу Засгийн газраас УИХ-д 74 хуулийн төслийг мэдүүлсний нэг нь Төрийн аудитын тухай хуулийн төсөл байжээ.

[10] Тус тогтоолыг дараах холбоосоор үзэх боломжтой: https://sirc.idi.no/document-database/documents/united-nations-publications/4-un-resolution-66-209

[11] 2007 онд ИНТОСАЙ-ын Конгрессоос баталсан

[12] Тус тунхаглалыг дараах холбоосоор үзэх боломжтой: https://sirc.idi.no/document-database/documents/intosai-publications/2-intosai-p-10-mexico-declaration-on-sai-independence/file

[13] Төрийн аудитын тухай хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.1 дэх хэсэг.

[14] Төрийн аудитын тухай хууль /2003 он/-ийн 13 дугаар зүйлийн 13.1 хэсэг. Монгол Улсын Ерөнхий аудиторыг Улсын Их Хурлын даргын санал болгосноор Улсын Их Хурал 6 жилийн хугацаагаар томилох бөгөөд түүнийг нэг удаа улируулан томилж болно.

[15] Төрийн аудитын тухай хуулийн 28 дугаар зүйл.

[16] О.Мөнхсайхан, Ерөнхийлөгч: Эрх зүйн байдал, бүрэн эрх (Улаанбаатар: 2022), 155 дахь тал.

[17] Parameters On The Relationship Between The Parliamentary Majority And The Opposition in A Democracy: A checklist,” Adopted by the Venice Commission at its 119th plenary Session (Venice, 21-22 June 2019), Opinion № 845/2016, CDL-AD (2019)015,

[18] Б.Төрболд “Бие даасан байгууллагын томилгооны эрх зүйн зохицуулалт” (2023), 4-5 дахь тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1806

[19] Мөн тэнд.

[20] Federal Constitutional act of Austria (1920), https://www.ris.bka.gv.at/Dokumente/Erv/ERV_1930_1/ERV_1930_1.pdf

[21] Symposium on the independence of supreme audit institutions : report on the 17th UN/INTOSAI Seminar on Government Auditing, 37-46.

[22] Rules of Procedure of the Austrian National Council (1975), Article 29 (2) i-l, Аудитын шүүхийн ерөнхийлөгч, Омбудсмений зөвлөлийн гишүүд, Холбооны армийн комиссын гишүүд, Төрийн хамгаалалтын бие даасан хяналтын хорооны гишүүнд нэр дэвшигчдийг парламентэд санал болгодог.

[23] Federal Constitutional act of Austria (1920), Article 122 (4).

[24] Federal Constitutional act of Austria (1920), Article 55 (1).

Rules of Procedure of the Austrian National Council (1975), Article 29 (1). https://www.parlament.gv.at/en/explore/making-laws/legal-bases/rules-of-procedure-of-the-austrian-national-council/  

[25] European Rule of Law Mechanism: 2023 Rule of Law Report Austrian Input, Vienna, January 2023.

https://commission.europa.eu/system/files/2023-07/95_1_52813_input_mem_austria_en.pdf

[26] Bundesgesetz, mit dem das Bundes-Verfassungsgesetz und das Bundesgesetz über die Geschäftsordnung des Nationalrates (Geschäftsordnungsgesetz 1975) geändert werden,https://www.ris.bka.gv.at/eli/bgbl/I/2022/141

[27] Kenneth Davey. Making Government Accountable: Local Government Audit in Postcommunist Europe. 2009. 73. https://www.cesd.az/htm/lg_2010.pdf 

[28] Kenneth Davey. Making Government Accountable: Local Government Audit in Postcommunist Europe. 2009. 73.

[29] Law on Audit of the Institutions of Bosnia and Herzegovina, Article 24.

[30] Ibid

[31] Rules of Procedure of the House of Representatives of the Parliamentary Assembly of Bosnia and Herzegovina, Article 29. https://www.ohr.int/ohr-dept/legal/laws-of-bih/pdf/New2015/BH%20RoP%20HoR%2079-14.pdf  

[32] Law on Audit of the Institutions of Bosnia and Herzegovina, Article 24 (4).

[33] Rules of Procedure of the House of Representatives of the Parliamentary Assembly of Bosnia and Herzegovina, Article 29.

[34] Ibid, Article 85.

[35] Ibid, Article 4.

[36] Ibid,  Article (6).