1. Мэтгэлцэх гэсэн үгийн шууд утгыг анзааран мэтгэлцэх зарчмыг шүүх хуралдаан явагдаж байх үед талуудыг нээлттэй мэтгэлцүүлэх, үгийг нь сонсох зэрэг шүүхийн мэтгэлцээн мэтээр ойлгож, тайлбарладаг буруу хандлага байгааг энд дурьдах нь зүйтэй. Хэдийгээр мэтгэлцэх зарчим гэж юу вэ гэсэн асуулт бүхий социологийн судалгааг эрх зүйч нарын дунд явуулсан зүйл байхгүй ч зарим нэг жишээгээр дээрх үндэслэлийг баталж болно. 2002 оны ИХХШтХууль хүчин төгөлдөр үйлчилж байх үед буюу 2004 онд Хууль Зүйн Үндэсний хүрээлэнгээс хийсэн судалгааны дүгнэлт хэсэгт “ Мэтгэлцээний талууд болох өмгөөлөгч, прокурорууд мэтгэлцэх зарчмыг хэрэгжүүлэх эрмэлзэлтэй, зарим өмгөөлөгч, прокурор мэтгэлцэх ур чадварыг боломжийн түвшинд эзэмшсэн байдал харагдаж байна” гэсэн өгүүлбэрээс дүгнэлт хийж үзвэл тус судалгаагаар мэтгэлцэх зарчмын агуулгыг цэвэр шүүхийн мэтгэлцээний ур чадвар гэх талаас нь харж, судалгаа хийсэн болох нь ойлгогдож байна. Судалгааг: https://nli.gov.mn/pdf/shuuh_metgelzeen.pdf линкээр 2021 оны 4 сарын 13-ны 23 цаг орчимд орж харахад нээлттэй байсан.

2. Герман хэлэнд (“Beibringungsgrundsatz“), Англи хэлэнд: principle of party presentation гэх нэр томьёогоор тус тус хэрэглэгддэг.

3. C. Wolf & N. Zeibig, Evidence in Civil Law – Germany, pp1

4. Монгол Улсын Дээд шүүхийн 2017 оны 6 сарын 9-нд гаргасан дугаар 1 зөвлөмж. http://www.supremecourt.mn/act/view/241

5. Йоахим Кают, Монгол Улсын иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх эрх зүй, УБ хот 2015 он, 19-р тал.

6. Мөн тэнд.

7. Монгол Улсын Дээд шүүх, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн дэлгэрэнгүй тайлбар, УБ хот 2014 он, 35-р тал.

8. Йоахим Кают, Монгол Улсын иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх эрх зүй, УБ хот 2015 он, 23-р тал.

9. Герман: “Untersuchungsgrundsatz”, Англи: the inquisitorial system гэж нэрлэдэг ба эрүүгийн болон захиргааны хэргийн шүүхэд хэрэгт ач холбогдол бүхий үйл баримтыг хянан шалгахад шүүх идэвхийлэн оролцдог зарчим юм.

10. Jauernig/ Hess, Zivilprozessrecht, 30. ed., 2011, § 26 Rz. 64.

11. Maxeiner, Failures of American Civil Justice in International Perspective, 2011, p. 90

12. “Da mihi factum, dabo tibi ius”- надад үйл баримтыг хэлвэл хариуд нь би хуулийг өгье утгатай латин хэлц

13. Зөвхөн шүүгч эцсийн шийдвэр гаргах эрхтэй учраас

14 C. Wolf & N. Zeibig, Evidence in Civil Law – Germany, pp5.

15. Ibid.

16. Йоахим Кают, Монгол Улсын иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх эрх зүй, УБ хот 2015 он, 22-р тал

17. Ж.Оюунтунгалаг, Иргэний эрх зүй I Ерөнхий анги, УБ хот 2020 он, 143-р тал.

18. Монгол Улсын Дээд шүүх, Монгол Улсын Иргэний хуулийн дэлгэрэнгүй тайлбар , УБ хот 2015 он, 144-р тал.

19. https://shuukh.mn/single_case/6763?daterange=2016-01-01%20-%202021-04-06&id=3&court_cat=1&bb=1