Шүүхийн хараат бус байдлыг дээшлүүлэх ба тогтвортой хөгжлийн бодлого

Мэндбаярын Долгорсүрэн

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Шүүх эрх мэдэл

Энэхүү өгүүллээр шүүхийн хараат бус байдлыг дээшлүүлэхэд Монгол Улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал-2030, Алсын хараа-2050 урт хугацааны хөгжлийн бодлогын төслийг судалж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын шүүх эрх мэдлийн талаарх үзэл санаа тогтвортой хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд тусгагдсан эсэх, уялдаа холбоотой эсэх, хуулийн хэрэгжилт ямар түвшинд байгааг тодорхойлж, санал дэвшүүлэхийг зорьлоо. Шүүх эрх мэдлийн хараат бус байдал нь төрийн эрх мэдлийн тогтолцоонд шүүх бие даан оршиж байдаг бөгөөд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалд шүүх эрх мэдлийн хараат бус байдлыг “шүүхийн бие даасан, шүүгчийн хараат бус байдал” гэсэн хоёр зарчмын нийлбэр гэх үзлээр Үндсэн хуульд томьёолсон байна.
Засаглалын тогтвортой хөгжлийн бодлогын тэргүүлэх чиглэл бол төрийн албаны хяналт, ил тод байдал, албан хаагчдын хариуцлага, ёс зүйн манлайллыг дээшлүүлэх, авлигыг устгах хүрээнд авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийн шүүх эрх мэдлийн болон хууль сахиулах байгууллагын шударга, ил тод, хараат бус байдлыг бэхжүүлэх, авлигын эсрэг хамтын ажиллагааг сайжруулах, шударга, хариуцлагатай, ил тод нийтийн албыг бэхжүүлэх замаар авлигын эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, төрийн жинхэнэ албан хаагчийн сонгон шалгаруулалт болон томилгоонд улс төрийн нөлөөллөөс ангид, мэдлэг, боловсролд суурилсан мерит зарчмыг хэрэгжүүлэх, шүүх эрх мэдлийн байгууллагыг улс төр, бизнесийн бүлэглэлийн хууль бус ашиг сонирхол, нөлөөллөөс ангид байлгах зэрэг зорилтууд юм.
Шүүхийн бие даасан байдал, шүүгч нарын хараат бус байдлыг бэхжүүлэх талаар Монголын төр дорвитой алхам хийж, дэлхий нийтийн жишигт нийцсэн байдлаар хуульчлан тогтоосон боловч хуулийн хэрэгжилт төдийлөн хангалтгүй байна.
Шүүгчийн хараат бус, бие даасан байдлыг хангахад чиглэсэн бас нэг оролдлого нь шүүгчид нөлөөллийн мэдүүлэг бөглөдөг болсон явдал. Хэрэв ямар нэг албан тушаалтан, хувь иргэн шүүгчийн шийдвэрт нөлөөлөхийг оролдож айлгасан, дарамталсан, авилга, албан тушаал санал болгосон тохиолдолд шүүгч нөлөөллийн мэдүүлэг хөтөлдөг. Шүүгчийн мэргэжлийн хороо уг мэдүүлгийн мөрөөр шалгалт хийгээд нотлогдвол шүүгчид нөлөөлөх оролдлого хийсэн этгээд хуулийн хариуцлага хүлээдэг болсон.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдах үзэл санаа судалгаанд оролцогчдын 25.2 хувь нь хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд хангалттай тусгагдсан гэж хариулсан байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын хэн боловч шүүгчээс шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцохгүй байх үзэл санаа судалгаанд хамрагсдын 36.5 хувь нь хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд ерөнхийдөө тусгагдсан гэж үзсэн байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын хуульд тусгайлан зааснаас бусад тохиолдолд шүүх хэргийг ил таслан шийдвэрлэх үзэл санаа судалгаанд оролцогчдын 34.8 хувь нь хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд ерөнхийдөө тусгагдсан гэж хариулсан байна. Энэ судалгаанаас харахад Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын шүүх эрх мэдлийн талаарх үзэл санаа тогтвортой хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд тусгалаа олж, ерөнхий байдлаар уялдаж байгаа боловч хуулийн хэрэгжилт төдийлөн хангалтгүй байна.
Шүүхийн хараат бус, бие даасан байдлыг найдвартай хангах нь түүний төвийг сахисан байр суурийг хадгалах гол түлхүүр. Мөн шүүх бие даасан байх нь ард иргэдийн эрх, эрх чөлөө, ашиг сонирхлыг бодитой хамгаалах хамгийн хүчирхэг механизм шүүх эрх мэдлийн эрх зүйн баталгаа болж өгдгөөрөө чухал ач холбогдолтой.
Шүүгчийг томилох шийдвэрийг шүүгчийн ур чадвар, туршлага, нөлөөнд үл автах чадавхад нь тулгуурлан гаргаж байхыг шүүгчийн сонгон шалгаруулалт болон томилгоог зохицуулдаг хууль тогтоомж эрх зүйн актад онцлон тусгах нь зүйтэй юм.
Шүүхийн бие даасан байдал, шүүгч нарын хараат бус байдлыг бэхжүүлэх талаар Монголын төр ахиц, дэвшил гарч, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үзэл баримтлалын шүүх эрх мэдлийн талаарх үзэл санаа тогтвортой хөгжлийн бодлогын баримт бичгүүдэд тусгалаа олж, ерөнхий байдлаар уялдаж, дэлхий нийтийн жишигт нийцсэн байдлаар хуульчлан тогтоосон боловч хуулийн хэрэгжилт төдийлөн хангалтгүй байна.
Тогтвортой хөгжлийг хангахын тулд засаглал түүний дотор шүүх эрх мэдлийн тогтвортой байдлыг хангах нь Монгол Улсын хувьд чухал асуудал. Өнөөгийн байдлаар хууль тогтоомжийн хэрэгжилт муу, хэрэгжилтэд нь тавих хяналт сул байна. Шүүх эрх мэдлийн байгууллагын зохион байгуулалтын бүтцийн зохистой болон тогтвортой байдлыг хадгалах, төрийн албан хаагч албан тушаалдаа тогтвортой мэргэшиж ажиллах, шүүхийн хараат бус байдлыг дээшлүүлэх баталгааг хангах нь нэн чухал. Эдгээр асуудлыг амжилттай хэрэгжүүлвэл шүүх эрх мэдлийн тогтвортой байдал, хууль ёст тогтвортой хөгжлийн нийгмийг бүрдүүлж, эрх зүйт төрийг бэхжүүлэх, хуулийн хэрэгжилтийг хангах, тогтвортой хөгжлийн засаглалын зорилтууд хангагдах үндсэн нөхцөл бүрдэнэ.
Тогтвортой хөгжлийн засаглалын үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлснээр Монгол Улс 2030 онд хөгжлийн бодлогоо бүх түвшинд хэрэгжүүлэх чадвартай, авлигаас ангид, иргэдийн оролцоог хангасан, мэргэшсэн тогтвортой засаглал төлөвшсөн байх зорилт хангагдана.

Шүүхийн хараат бус байдал, Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал, Урт хугацааны хөгжлийн бодлого

2020-12-30

16

Монгол

Бүрэн эхээр нь үзэх

2023-02-07

2538

29

23

М.Долгорсүрэн “Шүүхийн хараат бус байдлыг дээшлүүлэх ба тогтвортой хөгжлийн бодлого” (2020), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1490

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх