Монгол Улсын Үндсэн хуулийн дөрөв дүгээр бүлэг болох “Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагад” хамаарах хуулийн зүйл, заалтад оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай хуулийн төслөөс харахад “засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн” гэсэн харилцан хамаарал бүхий нэгэн цул зүйлийн жам ёсны холбоог үгүйсгэж зөвхөн “засаг захиргааны” гэж өөрчлөхөөр тусгажээ. Ингэж хуулийн төслийн энэ хүрээнд төр улсын чухал суурь бүрдэл болсон нутаг дэвсгэрийн гэсэн үгийг үндэслэлгүй хассан байх нь “нутаг дэвсгэр” гэсэн нэр томьёоны утга агуулгыг будлиантуулахад хүргэжээ. Энэ тухай зарим зүйлийг тодруулан үзье. Нутаг дэвсгэр буюу газар нутаг нь аливаа улсын төр улсын тусгаар оршнон тогтнох оршихуйн тулгуур үндэс гэдэг нь тодорхой зүйл билээ.
1992 оноос хойш хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Үндсэн хуульд зааснаар Монгол Улсын төр нутаг дэвсгэрээ хоёр баганын /аймаг, нийслэлийн/ гурван дэвийн /1, 2, 3/ зургаан нэгжээр /аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, баг, хороо/ шатлан хувааж тохижуулжээ. Засаг захиргааны нэгж гэвэл нийтийн захиргааны аль нэг байгууллагыг хэлдэг. Нутаг дэвсгэр гэвэл нэгжийнх биш, улсынх байж болно. Иймд нэгэн үзэгдлийн хоёр гол шинжийг хамруулан нэгэн бүхэл болгож буйд засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж гэдэг нэр томьёоны үүрэг оршино. Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж гэдэг нь аливаа нэгдмэл улс нь хүн амаа нутаг дэвсгэрээр хуваарилан харьяалж, өөр өөрийн удирдлагатай болгон түүгээр дамжуулан засаглан зохицуулж, үйлчлэх зохион байгуулалтын хэлбэр, тэр улсын бүтцийн нэгэн хэсэг юм. Аймгийн нутаг дэвсгэрийг засаг захиргааны талаар хуваасныг сум, тэдгээрийн ИТХ, түүний тэргүүлэгчид, Засаг даргыг нь тэр нутгийн засаг захиргаа, түүний орших газрыг “сумын төв” гэж ерөнхийд нь тодорхойлж Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн гэж хамтатгахын учир энэ юм . Төрийн байгууламжийн хүрээнд аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг бол өөрийгөө авч явах тал бүрийн чадавхтай бие даасан субьект байна.
Олон улсын жишгээс харахад сүүлийн 20 жилд хөгжингүй орнуудад хэрэгжсэн шинэтгэл нь засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг томсгох хандлагтай байдаг нь харагдаж байна. Гадаадын зарим орны туршлагаас харахад жижиг нэгжүүдийг бие даасан коммун болохоосоо өмнө тэдгээрийг нэгтгэн хэмжээг нь томсгож эдийн засгийн баазыг нь өргөтгөх замаар энэ асуудлыг амжилттай шийдсэн байна. Коммунуудыг нэгтгэсний хамгийн гол ач холбогдол нь бие даан өөрийн нийгэм, эдийн засгийн асуудлаа шийдэж чаддаг бүтэц бий болгоход оршиж байна. Олон улсын жишигт нийцүүлэн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 4 дүгээр бүлэг болох Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагад хамаарах зүйл, заалтад оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд тусгах шаардлагатай байна.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 4 дүгээр бүлэг болох Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагад хамаарах зүйл, заалтад оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг орон нутгийн иргэд болон олон нийтийн оролцоонд тулгуурлан шинжлэх ухааны судалгаа үндэслэлтэй дахин боловсруулах шаардлагатай байна. Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага болон төрийн удирдлагын хяналт тэнцлийг бодитой үр нөлөөтэй болгох, нутгийн өөрөө удирдах ёс болон түүний хүрээн дэх төлөөллийн ардчиллыг төгөлдөржүүлэх, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хуваарилалт дунд буюу тулгуур нэгж дүүргийн засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж хэвээр үлдээх, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж гэсэн нэр томьёог Үндсэн хуульд хуучнаар нь үлдээх, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хуваарийг зөв зохистой оновчтой шинэчилэх хэрэгтэй байна.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх
[1] Б.Чимид. Сумын судалгаа: онол, арга зүйн асуудал.УБ., 2004. 48 дахь тал
[2] Б.Чимид. Багийн өнгөрсөн одоо ирээдүй.УБ., 2022. 135 дахь тал
[3] Б.Чимид. Сумын судалгаа: онол, арга зүйн асуудал. УБ., 2004. 48 дахь тал
[4] Б.Чимид. Үндсэн хуулийн мэдлэг. УБ., 2008. 351 дэх тал
[5] Б.Чимид. Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал: нутгийн удирдлага. Гуравдугаар дэвтэр.УБ., 2004. 50 дахь тал
[6] Монгол Улсын Үндсэн хууль.УБ.,1992
[7] Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл.УБ.,2015
[8] Су.Батболд, Одоогийн сумдын тоог 10 орчмоор цөөлөх боломжтой. Ярилцлага. http:/www.cmox.org/forum/ viewtopic.php?t=1569. 2015.11.25
[9] Б.Чимид. Багийн өнгөрсөн одоо ирээдүй. УБ., 2002. 44 дэх тал
МЭДЭЭ, МЭДЭЭЛЭЛ
legal talk+ №03 – Цэц шинэчлэгдэх үү?
1 day ago
"Төв банкны бие даасан, хараат бус байдал, түүний эрх зүйн зохицуулалт" сэдэвт эрдэм шинжилгээний хурал - 2021
1 day ago
Special Ep4: УИХ-ын 2023 оны Хавар, Намрын ээлжит чуулганаар ямар хуулиуд хэлэлцэгдэж байна вэ?
1 day ago
Special Ep3: ChatGPT хуулийн салбарт
1 week ago
ШҮҮХИЙН ШИЙДВЭРИЙН ХУРААНГУЙ
-
Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ба байгаль орчныг хамгаалах, орон нутгийн хөгжилд дэмжлэг үзүүлэх гэрээ
2024-04-19
-
Гэмт хэрэгт сэрдэгдэж буй хүнд хууль сануулж, өөрийнх нь эсрэг гэрчийн мэдүүлэг авахыг сэжигтэн, яллагдагчаас мэдүүлэг гаргуулахаар шахалт үзүүлсэнд тооцно
2024-04-08
-
21 нас хүрээгүй хүнийг архидан согтууралд уруу татсан тохиолдолд гэмт хэрэгт тооцох үндэслэл болно
2024-04-01
-
Judilogy
2024-04-22 Мэдээллийн хуудасдуудаж байна ! -
Tsogoo Lkhagva
2024-04-19 Эрдэм шинжилгээний өгүүлэлдуудаж байна ! -
Шүүхийн сургалт, судалгаа, мэдээллийн хүрээлэн
2024-04-19 Сэтгүүлдуудаж байна ! -
Пүрвээгийн Баттулга, Болор-Эрдэнийн Төрболд
2024-04-19 Эрдэм шинжилгээний өгүүлэлдуудаж байна ! -
Judilogy
2024-04-16 Мэдээллийн хуудасдуудаж байна ! -
Alternative NGO
2024-04-12 Гарын авлага & Аргачлалдуудаж байна ! -
Баттулгын Дөлгөөн
2024-04-10 Эрдэм шинжилгээний өгүүлэлдуудаж байна ! -
Зоригтбаатарын Ганзориг, Мөнхтөмөр Маралмаа, Баттөрийн Мягмарсүрэн, Нээлттэй Нийгэм Форум, Равданбямбын Оюундэлгэр, Бат-Эрдэм Төрбат
2024-04-10 Судалгааны тайландуудаж байна ! -
Лхамсүрэнгийн Отгонбаяр
2024-04-08 Эрдэм шинжилгээний өгүүлэлдуудаж байна ! -
Тунгалагсайхан Болор-эрдэнэ
2024-04-08 Эрдэм шинжилгээний өгүүлэлдуудаж байна !