Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг тодорхойлох олон улсын чиг хандлага

Мэндбаярын Долгорсүрэн

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Үндсэн хуулийн эрх зүй, Нутгийн удирдлага

Энэхүү эрдэм шинжилгээний өгүүлэлдээ Монгол Улсын засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийг Европын орнуудтай харьцуулан судалсан болно. Удирдлага, зохион байгуулалтын бүтэц, арга, чиг үүрэг, нийгэм, хүн амын чиг хандлага, тэдгээрийн боломжит ашиг тус, техникийн чиг хандлага, нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны нэгжийн бусад хүчин зүйлсийг харьцуулахыг хичээсэн. Монгол Улсад нутаг дэвсгэр засаг захиргааны нэгж байгуулах бодлого, арга зүй. Энэхүү эрдэм шинжилгээний өгүүллийн зорилго нь нутаг дэвсгэр-засаг захиргааны нэгжийн үндсэн шинж чанаруудын уялдаа холбоог судлах, тэдгээрийн хуваарийг шинэчлэх, засаг захиргааны төвлөрлийг сааруулах, чиг үүргийг өөрчлөх талаар санал дэвшүүлэхэд оршино.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.1 дэх хэсэгт болон Монгол Улсын Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2 дахь хэсэгт “Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг бол хуулиар тусгайлан олгосон чиг үүрэг, өөрийн удирдлага бүхий засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр, эдийн засаг, нийгмийн цогцолбор мөн” гэж хуульчилан бататгасан нь өөрийн харъяалах нутаг дэвсгэртэй, иргэддээ нийгмийн үйлчилгээг хүргэх эдийн засгийн нөөц чадвартай, Засгийн газрыг орон нутагт төлөөлөх агуулгатай эрх зүйн зохицуулалт юм.
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийг хуваарилах дараах хандлага /Smith.B.C.,1985/, аргачлалыг олон улсууд хөгжлийн төвшин, нийгэм соёл /Салватор Шиаво-Кампо, Пачампет Сундарам, орч Ц.Даваадулам 2011/, эрх зүйн онцлогтой уялдуулан хэрэгжүүлж байна.
Олон улсын чиг хандлагатай харьцуулж үзвэл Монгол Улсад байгаль-техник, хүн ам-нийгэм, эдийн засаг-үр ашгийн хандлагыг манай эрдэмтэд онцолсон бөгөөд чиг үүрэг, удирдлагын хандлагыг өмнөх 4 хандлагад агуулсан байдлаар тайлбарласан байна.
Газар нутгийн одоогийн хуваарийн эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэхийн тулд бизнесийг нэг нутаг орноос нөгөө рүү шилжүүлэх, эсвэл болиулах зорилгоор зориудын татаас, татвар бий болгох арга хэмжээ авч болно. Бүсийн хөгжлийн ийм стратеги амжилттай хэрэгжсэн тохиолдолд бүсүүдийн байгалийн баялгийн хуваарилалт, амьдралын түвшин илүү тэнцвэртэй болох үр дүнд хүрч болох юм. Харамсалтай нь энэ хандлага ерөнхийдөө үр дүнгүй болж, их хэмжээний хөрөнгийг үргүй зарсны зэрэгцээ авлигын томоохон боломжийг нээсэн байна. Энэ хандлагыг орхигдуулах биш, харин сайн хяналтын дор хэрэгжүүлэх шаардлагатай юм.
Газар зүйн төвлөрлийг сааруулах үндсэн арга зам нь чиг үүрэгт нийцүүлэн харьяалах нутаг дэвсгэрийг тодорхойлох явдал билээ. Гэхдээ зарим тохиолдолд үндэсний эдийн засгийн зорилттой уялдуулах нь бий. Хөгжингүй орнууд орон зайн хил заагийг эдийн засгийн хөгжилтэй уялдуулан өөрчилдөг урт хугацааны туршлагатай бол колони байсан хөгжиж буй орнууд хуучин колоничлогчдын эдийн засгийн ашиг сонирхолд нийцсэн хуваарьтай байдаг. Аливаа улсын эдийн засгийн үйл ажиллагаануудын болон үндэстэн ястны бүлгүүдийн хооронд хэлхээ холбоо тогтооход олон бэрхшээл тулгардаг нь колончлолтой шууд холбоотой байж болно. Колончлолын улмаас улс орнууд дотоодын зах зээлдээ нөөц баялгаа дайчлахад тохиромжгүй улс үндэстэн байгуулахад таатай бус байдлаар хил хязгаараа тогтоосон байдаг. Ийм байдал ялангуяа Африк тивд их ажиглагддаг.
Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг тодорхойлоход гадаадын зарим орны чиг үүрэг, үр ашиг, удирдлага, хүн амын зүйн, байгаль техник, нийгмийн хандлага, аргачлалыг Монгол Улс 1924 оноос тодорхой хэмжээнд хослуулан хэрэглэсээр ирсэн байна. Үүний зэрэгцээ “нутаг дэвсгэрийн зарчим”-ыг 1994 оноос зөрчиж, сумын дунд сум, аймгийн дунд аймаг байгуулсан түүхтэй билээ.
Үндсэн хуулиар тунхагласан хүний эрх, хөгжлийн үр шимийг тэгш хүртээмжтэй хүртэх, эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах боломжийг дэмжих зэрэг нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн хэтийн хандлагатай уялдуулан зохион байгуулж, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хуваарийг шинэчлэхдээ уужим нутаг дэвсгэрт суурьшсан иргэдийнхээ хэтийн өсөлт, хөгжлийг нэн тэргүүнд анхаарч авч үзэх хэрэгтэй байна.
Улаанбаатар хотын төвлөрлийг сааруулахын тулд баруун, зүүн, хангайн бүсийн төвүүд, мөн Дархан, Эрдэнэт хотод тодорхой чиг үүргийг шилжүүлэх зохион байгуулалт хийж болох юм. Газар зүйн болон хүн амын төвлөрлийг сааруулах, чиг үүргийн хандлагаар засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг байгуулахыг хослуулан тухайн нөхцөл байдалд тохирсон уян хатан хувилбар хэрэгжүүлэхэд татварын хөнгөлөлт, санхүүгийн дэмжлэг, санхүүгийн хяналтыг зэрэгцүүлэн хэрэглэх нь үр өгөөжтэй байдаг.

Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, хуваарийг шинэчлэх бодлого, арга зүй, захиргааны төвлөрлийг сааруулах, үндсэн үзүүлэлт, нийгэм, хүн амын чиг хандлага, техникийн чиг хандлага, үр ашгийн хандлага, чиг үүргийн хандлага, удирдлагын хандлага, нийгмийн хандлага

2017-12-30

11

Монгол

Бүрэн эхээр нь үзэх

2023-03-01

1393

14

13

М.Долгорсүрэн “Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг тодорхойлох олон улсын чиг хандлага” (2017), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1511

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх