Захиргааны эрх зүйн үндсэн эх сурвалжийн төрөл

Мэндбаярын Долгорсүрэн

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Захиргааны эрх зүй

Товч агуулга: Энэхүү эрдэм шинжилгээний өгүүллээр Монгол Улсын захиргааны эрх зүйн үндсэн эх сурвалжийн төрөл болох төрийн эрх барих дээд байгууллагаас батлан гаргасан актууд Үндсэн хууль, Монгол Улсын ердийн хуулиуд, УИХ-ын тогтоол, хуульчилсан актууд Ерөнхийлөгчийн зарлиг, Засгийн газрын тогтоол, захирамж, Яам, агентлаг бусад албан газар байгууллагуудын тушаал, заавар, дүрэм, журам, нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагуудын тогтоол, Засаг даргын захирамж, захиргааны эрх зүйн гэрээ, захиргааны эрх зүйн олон улсын гэрээ, хэлэлцээр болон түүний ангилал, хэлбэр, хууль болон эрх зүйн хэм хэмжээний актын харилцан холбооны талаар судалсан болно.
Хүн төрөлхтөний төрт ёс, хууль, эрх зүй түүхэнд үндсэн 5 төрлийн эх сурвалж бүрэлдэн тогтсон байдаг. Үүнд: 1. Эрх зүйн хэм хэмжээний акт /төрийн эрх бүхий байгууллага буюу бүх нийтийн санал асуулгаар хууль эрх зүйн дээд хүчинтэйгээр батлан гаргасан хууль ба хуулийн актууд/
2. Зан заншлын ба шашны эх сурвалжууд /хүмүүсийн урт хугацааны амьдралын хэв маягаар тогтоогдсон хэм хэмжээнүүд/ Зан заншил нь өөртөө мөн ёс зүй, шашны зан үйлийг багтаасан байдаг. Зан заншил нь төрөөс зөвшөөрөгдсөн, төрийн албадлагаар хамгаалагдсан үед эрх зүйн зан заншил болно.
3. Шүүхийн прецедент /шүүхийн ба захиргааны шийдвэрүүдийг дараагийн шийдвэр гаргахдаа “хэв загвар” болгох хэвшүүлэх замаар хэм хэмжээ тогтоож байгаа үйл ажиллагаа/
4. Эрх зүйн шинжтэй гэрээ. Олон улсын эрх зүйн нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн зарчмууд ба тухайн улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ, хэлэлцээр
5. Эрх зүйн нийтлэг зарчмууд /олон улсын эрх зүйн болон үндэсний эрх зүйн хянан шийдвэрлэж буй салбаруудад өргөн хэрэглэгдэж байгаа бичмэл ба бичмэл бус зарчмууд/
Уламжлалт ойлголтоор авч үзвэл эрх зүйн эх сурвалжийг ангилахдаа түүний хуульчлагдсан байдал буюу норматив нөхцлийг гол шалгуур үзүүлэлтийг дэс дараалалд оруулж ангилдаг. Энэ хандлага нь зонхилох гол чиглэл болдог бөгөөд эх газрын эрх зүйн тогтолцоонд ихээхэн тархсан байх ажээ. Уг шалгуур үзүүлэлтээр эрх зүйн эх сурвалжийг эрх зүйн хэм хэмжээний акт, эрх зүйн гэрээ, шүүхийн прецедент, эрх зүйн ёс заншил гэсэн дарааллаар ангилжээ . Дээрхи хандлага нь аливаа улсын эрх зүйн эх сурвалжийг ангилах шалгуур үзүүлэлт, төрлийг тодорхойлоход нөлөөлдөг. Манай улсад үйлчилж буй олон хууль тогтоомжуудад хууль, хуульчилсан акт, олон улсын гэрээ, Монгол Улсын олон улсын гэрээ гэх мэт олон янзын нэршлээр эрх зүйн эх сурвалжуудыг оноон томьёолсон байх ажээ. Эндээс харахад Монгол Улсын эрх зүйн эх сурвалжууд нь хууль зүйн норматив түвшинд ялгагдаж төрөлжсөн болох нь харагдаж байна. Эрдэмтэн судлаачид эрх зүйн хэлбэр буюу эрх сурвалжийн мөн чанарыг онолын хувьд эрх зүйн ердийн эх сурвалжийг Үндсэн хууль, бусад хууль тогтоомж, эрх зүйн хэм хэмжээний акт, эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоосон гэрээ, эрх зүйн ерөнхий зарчим, шүүхийн прецедент, эрх зүйн заншил, үзэл, номлол, шашны хэм хэмжээ гэх мэтээр ангилан үзэж иржээ .
Захиргааны эрх зүйн хэм хэмжээний актууд нийлж захиргааны эрх зүйн эх сурвалжийн тогтолцоог бий болгоно. Бүрэлдэхүүн хэсэг бүр нь өөрийн хэлбэр хууль зүйн ач холбогдлоороо ялгаатай байна. Иймд тэдгээрийг ойролцоо шинжээр нь ангилах буюу зохих төрөлд хувааж үздэг. Захиргааны эрх зүйн эх сурвалжуудыг төрөлжүүлэн ангилах нь тухайн эх сурвалжуудын эрэмбийг тогтоох, тэдгээрийн эрх зүйн нөлөөллийг тодорхойлоход чухал ач холбогдолтой бөгөөд ингэснээр тухайн тохиолдолд ямар эрх зүйн зарчмыг баримтлах болон ямар эрх зүйн хэм хэмжээг ашиглах вэ? гэдгийг гаргаж ирэхэд дөхөм болгодог. Захиргааны эрх зүйн эх сурвалжийн төрлийн талаар гадаадын зарим орны захиргааны эрх зүйн сурах бичигт авч үзсэн байдаг. Тухайлбал, ОХУ-д захиргааны эрх зүйн эх сурвалжид Үндсэн хууль, бусад холбогдох хууль тогтоомжууд, Ерөнхийлөгчийн хэм хэмжээ тогтоосон акт, Засгийн газар болон яамдуудын эрх зүйн акт, Холбооны гүйцэтгэх захиргааны байгууллагуудын эрх зүйн акт зэргийг хамааруулан үздэг байна. Харин Германд Улсад захиргааны эрх зүйн эх сурвалжид Үндсэн хууль, бусад хуулиуд /Парламентын хууль /эрх зүйн журам/ өөрөөр хэлбэл, Засгийн газар, сайд захиргааны байгууллагын хэм хэмжээ тогтоосон акт /болон дүрэм/ муж тойрог, их сургууль, аж үйлдвэрийн болон худалдааны танхмын гэх мэт/ түүнчилэн багагүй үүрэг гүйцэтгэдэг заншлын хэм хэмжээ хамаарна.

Түлхүүр үг: Эрх зүйн хэм хэмжээ, эрх зүйн гадаад хэлбэр, хууль, эрх зүйн акт, хууль зүйн баримт бичиг, эх сурвалжийн тогтолцоо, эх сурвалжийн эрэмбэ, эрх зүйн нөлөөлөл

2024-02-19

25

Монгол

Бүрэн эхээр нь үзэх

2024-02-21

723

32

16

М.Долгорсүрэн “Захиргааны эрх зүйн үндсэн эх сурвалжийн төрөл” (2024), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1903

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх