Эрдэнэбаярын Болормаа : Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгын хязгаарлалт

Бүтээлийн нэр

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгын хязгаарлалт

Зохиогч

Эрдэнэбаярын Болормаа

Хэлбэр

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Салбар

Үндсэн хуулийн эрх зүй

Бүтээлийн товч

Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд агуулгын, хэлбэрийн, процессийн хязгаарлалт тавигддаг. Энэхүү өгүүллийн хүрээнд Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад Монгол Улсын Үндсэн хуулиар болон Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулиар тогтоосон агуулгын хязгаарлалт, тэр дундаа агуулгын тодорхой болон тодорхой бус (далд) хязгаарлалт хэрхэн хуульчлагдсан болон хэрэгжиж буй байдлыг судалж, судалгааны дүгнэлтэд үндэслэн өөрийн саналыг дэвшүүлсэн болно.
Үндсэн хуулийн “Үүрдийн баталгаа”-тай төсөөтэй, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт оруулж үл болох зохицуулалтыг агуулгын тодорхой хязгаарлалтын хүрээнд авч үзсэн ба эдгээр нь олон улсын хандлагад нийцсэн хүрээ хязгаартайгаар хуульчлагдсан байх боловч Үндсэн хуульд биш, Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулиар тогтоосон нь органик хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах онцлог журам байхгүй манай улсын хувьд эрсдэлт байдал гэж үзэхээр байна. Харин Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хуулийн зохицуулалтаас үзвэл Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгын тодорхой бус (далд) хязгаарлалтыг Монгол Улс Үндсэн бүтцийн онолын дагуу хэрэгжүүлэхээр байх бөгөөд харин хэрэгжүүлэн Үндсэн хуулийн бүтэц, суурь зарчим, мөн чанарыг тодорхойлох асуудлыг дан ганц шүүх эрх мэдлийн эрх хэмжээ, хууль тогтоогчийн санаачилга болгон орхих нь учир дутагдалтай байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн болно.
Иймээс, энэхүү өгүүлэлд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн “Үүрдийн баталгаа”-г ердийн хуулийн адил журам, процессоор өөрчлөх боломжтой байдлыг өөрчлөх, Үндсэн хуулийн үндсэн бүтэц, суурь зарчмыг тайлбарлах эрх зүйн онол, үндэсний эрх зүйн соёл, ард түмний хүсэл, зорилгод уялдсан, зөвхөн аль нэг эрх мэдлийн эрх хэмжээнээс үл хамааран хэрэгжих объектив шалгуурыг тодорхой тогтоох нь зүйтэй гэсэн дүгнэлтээ толилуулсан болно.

Түлхүүр үг

Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт, Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн агуулгын хязгаарлалт, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгын тодорхой хязгаар, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлийн тодорхой бус хязгаарлалт, Үндсэн хуулийн үндсэн бүтэц, суурь үзэл баримтлал, Үндсэн хуулийн үнэт зүйл ба зарчим, Үндсэн хуулийн үүрдийн баталгаа, үндсэн бүтцийн онол.

Бичигдсэн огноо

2023-11-14

Хуудсын тоо

Хэл

Монгол

Бүтээл

Бүрэн эхээр нь үзэх

Байршуулсан огноо

2024-06-04

Товч мэдээлэл үзсэн

589

Бүрэн эхээр нь үзсэн

Эшлэлийн тоо

Санал болгож буй эшлэлийн загвар

Э.Болормаа “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгын хязгаарлалт” (2023), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/2023

Цуглуулганд нэмэх

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх

Эшлэлүүд

[1] Д.Сүнжид, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудал ба Монгол Улсын сургамж,” Хууль дээдлэх ёс 64, Дугаар 4 (2017): 16-24.

[2] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хязгаар: Онолын асуудал ба Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эрх зүй” Хууль дээдлэх ёс 51, Дугаар 1 (2015) 46-55.

[3] Д.Отгонбаяр “Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг үндсэн хуулийн цэц хянасан асуудалд хийсэн дүн шинжилгээ” (2023), Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/1448

[4] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.125.

[5] Marlene Wind, Europian Constitutionalism Beyong the State (Cambridge University Press, 2003), 1-3. Дам ишлэв.

[6] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг Үндсэн хуулийн шүүх (Цэц) хянах эсэх асуудал” (Үндсэн хуулийн хяналтыг боловсронгуй болгох нь Эрдэм шинжилгээний бага хурал, Улаанбаатар, Монгол, Х -31, 2022), 1-19. 19 дэх тал

[7] Үндсэн хуулийн цэцийн тогтоолтой хэсэгт дэлгэрэнгүй тайлбарлав.

[8] Д.Гангабаатар, Үндсэн хуулийн эрх зүй Төрийн байгуулал, зарчим, үзэл баримтлал (УБ: МУИС Пресс хэвлэлийн газар, 2020), 116 тал.

[9] Мөн тэнд, 118 тал

[10] Б.Батбаяр, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн түүх ба Үндсэн хуулийн зөрчил”, Эрх зүй 45, Дугаар 1 (2019): 18.

[11] Д.Гангабаатар, Үндсэн хуулийн эрх зүй Төрийн байгуулал, зарчим, үзэл баримтлал (УБ: МУИС Пресс хэвлэлийн газар, 2020), 121.

[12] Д.Сүнжид, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудал ба Монгол Улсын сургамж”, Хууль дээдлэх ёс 64, Дугаар 4 (2017): 17.

[13] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг Үндсэн хуулийн шүүх (Цэц) хянах эсэх асуудал” (Үндсэн хуулийн хяналтыг боловсронгуй болгох нь Эрдэм шинжилгээний бага хурал, Улаанбаатар, Монгол, Х -31, 2022), 9.

[14] Ц.Сарантуяа, Үндсэн хуулийн процессын эрх зүй: суурь ойлголт, тулгамдсан асуудал, (УБ, 2005), 41.

[15] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуулийн үнэт зүйл, түүний хэрэгжилт” (Үндсэн хуулийн болон захиргааны эрх зүйн үндсэн асуудал олон улсын эрдэм шинжилгээний I хурал, Улаанбаатар, Монгол, Х -8, 2018), 105-116.

[16] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.24.

[17] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.29.

[18] БНТУ-ын Үндсэн хууль, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasi (1982), 4-р зүйл. Anayasa.pdf (icisleri.gov.tr)

[19] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.32.

[20] Мөн тэнд, 28.

[21] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хязгаар: Онолын асуудал ба Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эрх зүй” Хууль дээдлэх ёс 51, Дугаар 1 (2015), 51.

[22] Д.Одбаяр, “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үндсэн бүтэц”, www.conscourt.gov.mn, 2023 оны 11 дүгээр сарын 14-нд үзсэн, http://www.conscourt.gov.mn/?page_id=3238.

[23] Д.Одбаяр, “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн үндсэн бүтэц”, www.conscourt.gov.mn, 2023 оны 11 дүгээр сарын 14-нд үзсэн, http://www.conscourt.gov.mn/?page_id=3238.

[24] УИХ э. Т.Доржханд, Д.Үүрцайх, ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 02, 2022.08.15.

[25] Д.Сүнжид, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудал ба Монгол Улсын сургамж”, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудал: Монгол Улсын жишээ - Монгол Улсын Үндсэн хууль: 25 жилийн туршлага, сургамж” олон улсын бага хурлын эмхэтгэл, (2018), 161.

[26] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хязгаар: Онолын асуудал ба Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эрх зүй” Хууль дээдлэх ёс 51, Дугаар 1 (2015) 46-55. 47 тал

[27] Venice commission opinions and reports, “Concerning constitutional provisions for amending the constitution”, European commission for democracy through law, Strasbourg, 31 May 2023, CDL-PI(2023)012, p.38.

[28] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.51.

[29] Үндсэн хуульд нэмэлт оруулах хэлбэр нь зөвхөн хууль байхаар заасан атал Журмын тухай хуулийн 5.2.1 дэх заалтад “Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн хуулийн төсөл” гэж байсныг 2019.10.11-ний өөрчлөлтөөр “Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл” гэж өөрчлөн найруулсан байна.

[30] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.52.

[31] Мөн тэнд, 54.

[32] Kesavananda Bharati v. State of Kerala of 1973 AIR 1973 SC 1461. For the story behind the case see Andhyarujina (2012).

[33] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.56.

[34] Constitutional quicksand, https://letusdiscoverindia.com/, 2023 оны 11 дүгээр сарын 14-нд үзсэн, https://letusdiscoverindia.com/digest-3-june-2021-constitutional-quicksand/.

[35] УИХ э. Т.Доржханд, Д.Үүрцайх, ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 02, 2022.08.15.

[36] Мөн тэнд.

[37] УИХ э. Т.Доржханд, Д.Үүрцайх, ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 02, 2022.08.15.

[38] Монгол Улсын хууль, Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт (2000), 29 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг.

[39] Venice commission opinions and reports, “Concerning constitutional provisions for amending the constitution”, European commission for democracy through law, Strasbourg, 31 May 2023, CDL-PI(2023)012, p.50.

[40] Э.Алтангэрэл депутатын хэлсэн үг, Ардын их хурлын 1991.12.04-ний өдрийн №24 хуралдааны тэмдэглэл, 168.

[41] П.Улаанхүү депутатын үг, Ардын их хурлын 1991.12.04-ний өдрийн №24 хуралдааны тэмдэглэл, 172.

[42] Г.Баасанжав депутатын үг, Ардын их хурлын 1991.12.04-ний өдрийн №24 хуралдааны тэмдэглэл, 175.

[43] С.Баяр депутатын үг, Ардын их хурлын 1991.12.04-ний өдрийн №24 хуралдааны тэмдэглэл, 177-178.

[44] Д.Ламжав депутатын үг, Ардын их хурлын 1991.12.04-ний өдрийн №24 хуралдааны тэмдэглэл, 178-179.

[45] УИХ э. Д.Ламжав ҮХЦ, Дунд суудал, Дүгнэлт 06, 1996.07.17.

[46] УИХ э. Д.Ламжав ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 03, 1996.09.07.

[47] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хязгаар: Онолын асуудал ба Монгол Улсын Үндсэн хуулийн эрх зүй” Хууль дээдлэх ёс 51, Дугаар 1 (2015) 46-55. 48 тал

[48] УИХ э. Д.Ламжав ҮХЦ, Дунд суудал, Дүгнэлт 06, 1996.07.17.

[49] УИХ э. Д.Ламжав ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 03, 1996.09.07.

[50] УИХ э. Д.Ламжав ҮХЦ, Дунд суудал, Дүгнэлт 09, 1998.10.23.

[51] УИХ э. Д.Ламжав ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 02, 1998.11.24.

[52] С.Нарангэрэл, “Монгол Улсын Үндсэн хуульд 1999 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт, түүнээс үүдсэн түүхэн сургамж”, Эрх зүй, Тусгай дугаар II (2018): 20.

[53] УИХ э. С.Нарангэрэл нар, ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 02, 2000.11.29.

[54] Д.Сүнжид, “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудал ба Монгол Улсын сургамж”, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудал: Монгол Улсын жишээ - Монгол Улсын Үндсэн хууль: 25 жилийн туршлага, сургамж” олон улсын бага хурлын эмхэтгэл, (2018), 163.

[55] УИХ э. С.Нарангэрэл нар, ҮХЦ, Их суудал, Тогтоол 02, 2000.11.29.

[56] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг Үндсэн хуулийн шүүх (Цэц) хянах эсэх асуудал” (Үндсэн хуулийн хяналтыг боловсронгуй болгох нь Эрдэм шинжилгээний бага хурал, Улаанбаатар, Монгол, Х -31, 2022), 9.

[57] УИХ э. Т.Доржханд, Д.Үүрцайх нар, ҮХЦ, Тогтоол 02, 2022.08.15.

[58] Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх тухай хуульд 022.08.24-нд оруулсан нэмэлтээр Цэц “Монгол Улсын Үндсэн хууль, түүнд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөс бусад хууль,”-ийг Үндсэн хууль зөрчсөн маргааныг хянахаар нэмэлт оруулсан.

[59] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.125.

[60] Understanding the ‘basic structure’ of the Constitution and Jagdeep Dhankar’s criticism of it, www.thehindu.com, 2023 оны 11 дүгээр сарын 14-нд үзсэн, https://www.thehindu.com/news/national/explainer-basic-structure-constitution-jagdeep-dhankar-criticism-kesavananda-bharati-supreme-court/article66379371.ece.

[61] Мөн тэнд.

[62] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.131.

[63] Yaniv Roznai, “Unconstitutional Constitutional Amendments: A Study of the Nature and Limits of Constitutional Amendment Powers,”, PhD diss., (The London School of Economics and Political Science, 2014). p.12.

[64] Venice commission opinions and reports, “Concerning constitutional provisions for amending the constitution”, European commission for democracy through law, Strasbourg, 31 May 2023, CDL-PI(2023)012, p.4.

[65] Н.Лүндэндорж, Монгол Улсын Үндсэн хууль шинжлэх ухааны тайлбар (УБ: Адмон принт, 2022), 1027.

[66] Ц.Сарантуяа, “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг Үндсэн хуулийн шүүх (Цэц) хянах эсэх асуудал” (Үндсэн хуулийн хяналтыг боловсронгуй болгох нь Эрдэм шинжилгээний бага хурал, Улаанбаатар, Монгол, Х -31, 2022), 6.

МЭДЭЭ, МЭДЭЭЛЭЛ