Гэм хорын эрх зүйн талаарх зарим эргэцүүлэл: Эдийн ба эдийн бус хохирол

Нямдоогийн Баярмаа

Эрдэм шинжилгээний өгүүлэл

Гэм хорын эрх зүй

Монгол улс дахь гэм хорын эрх зүй нь иргэний эрх зүйн бусад салбаруудтай харьцуулбал бага судлагдсан салбар боловч нийтийн эрх зүйн хэрэг маргааныг хянах шүүх болох захиргааны болон эрүүгийн шүүх нь иргэний хэргийн шүүхийн нэгэн адил холбогдох эрх зүйн эх сурвалжийг хэрэглэн энэ төрлийн хэрэг маргааныг түгээмэл шийдвэрлэдэг онцлогтой. Энэ ч агуулгаар гэм хорын эрх зүй нь хуульчдын дунд дагнан мэргэшсэн байдлыг үл харгалзан нийтлэг мэдлэг болон судлагдах сэдэв мөн. Гэвч судалгааны үр дүнгээс харвал шинэ үеийн болон нэн шинэ үеийн Монгол Улсын иргэний эрх зүйн хөгжлийн явцад батлагдсан хууль тогтоомжийн хувьсал өөрчлөлт төдийлөн дэвшилттэй бус, өнөөдрийг хүртэл 1953 оны Иргэний хуульд туссан гэм хорын эрх зүйн үндсэн бүтэц хэвээр хадгалагдаж, үзэл баримтлалын шинжтэй маш цөөн өөрчлөлт орж байв.

Гэм хорын эрх зүй нь хууль бус үйлдэл, эс үйлдэхүйг эрх зүйн, сахилгын, ёс суртахууны түвшинд бүхэлд нь хамрах онцлогтой, нийгмийн хөгжлийн шууд тусгал болсоор хөгжих, уян хатан байх учиртай салбар мөн. Улс орны түүхэн хөгжил, эрх зүйн өв уламжлалын онцлогоос шалтгаалан гэм хорын эрх зүйгээр санал болгож буй хамгаалалтын тогтолцоо харилцан адилгүй байх ба зарим улсад гэм хорын хэм хэмжээгээр хамгаалагдах зүйлийн хүрээг тодорхой тогтоож, учрах хор уршгийг хэрхэн арилгах шүүхийн практик нь харьцангуй хязгаарлагдмал хандлагыг баримталсан бол зарим улсад хамгаалагдах эрх ашгийг нээлттэй үлдээж, хор хохирлын хэмжээг энэ агуулгаар төдийлөн хязгаарлахгүй байх шинж байдал ажиглагдаж байна. Өөрийн улсын түүхэн хөгжил, онцлог, эрх зүйн бүлийн чиг баримжааг харгалзан хууль хэрэглээний нэгдмэл чиг хандлагыг төлөвшүүлэх нь нэг талаас хууль тодорхой байх зарчмыг дэмжих бол нөгөө талаас иргэд, хуулийн этгээдийн эрх ашгийг тэнцвэртэй хангах хүчин зүйл юм.

Тус судалгааны ажил нь үндсэн гурван хэсэг болон дүгнэлтээс бүрдэх бөгөөд гэм хорын эрх зүйн бүтэц гэх нэгдүгээр хэсэгт иргэнлэг ба нийтлэг эрх зүйн орнуудын гэм хорын эрх зүйн ерөнхий бүтцийн төстэй ба ялгаатай талыг хөндөхийн зэрэгцээ Монгол Улсын эрх зүй дэх гэм хорын эрх зүйн түүхэн хөгжлийг цухас авч үзсэн болно. Иргэнлэг эрх зүйн орнуудын гэм хорын эрх зүйн бүтцийг энэ бүлийн томоохон төлөөлөл болох Герман болон Франц улсын хууль зүйн зохицуулалт, шүүхийн практикт шийдвэрлэгдсэн онцлог хэрэг маргааны жишээнд тулгуурлан хөндлөө.

Судалгааны ажлын хоёр дахь хэсэгт гэм хорын бүрэлдэхүүн, хууль бус үйлдэл, эс үйлдэхүйгээс үүдсэн эдийн ба эдийн бус хохирлыг арилгуулах онцлог, эдийн бус хохирлыг мөнгөөр тооцон арилгах жишээ, аргачлалын загварууд, Монгол Улсын гэм хорын эрх зүйд нэвтэрсэн сэтгэцийн гэм хорын асуудлыг хөндөхийг зорилоо. Түүнчлэн эдийн хохирлыг арилгаж буй улс орнуудын ялгаатай байдал, түүний шалтгаан нөхцлийг авч үзсэн бөгөөд гэм хорын эрх зүйгээр хамгаалагдах зүйлийг тодорхойлсон байдал нь эдийн хохирлын агуулгыг тогтооход нөлөөлж болзошгүй гэх зарим харьцуулсан эрх зүй судлаачийн үзэл санааг хуваалцлаа.

Монгол Улсын шүүхээс 2023 онд хянан шийдвэрлэсэн анхаарал татахуйц зарим хэрэг маргааны шийдвэр, эрхийн актын агуулгыг товч хөндөн, тухайн шийдвэрт дурдагдсан үндсэн дүгнэлт болон уг дүгнэлт суурилсан байж болзошгүй онолын үндэслэлийг хураангуйлан хүргэв.

Тус өгүүллийн хэсэг тус бүрт явцын дүгнэлт өгч, мэдээллийг тухай бүр хураангуйлахыг эрмэлзсэн бөгөөд эдгээр болон тус ажлын нэгдсэн дүгнэлт нь Монгол Улсын дахь гэм хорын эрх зүйн бүтэц, хөгжлийн хандлагыг танин мэдэх судлаачийн зорилгод чиглэсэн.

Гэм хорын эрх зүй, гэм хор, гэм хорын бүрэлдэхүүн, гэм буруу, эдийн хохирол, эдийн бус хохирол, хамгаалагдах зүйл, хамгаалагдсан эрх ашиг, гэм хорын үр дагавар, туйлын эрх, бусдын эрх, төсөөтэй бусад эрх, хувь хүний нийтлэг эрх, сэтгэл санааны хохирол, цочрол, өвдөлт, шаналал, Action for iniuria, lex Aquilia, сэтгэцэд учирсан гэм хор.

2024-10-14

30

Монгол

Бүрэн эхээр нь үзэх

2024-10-16

769

112

54

Н.Баярмаа “Гэм хорын эрх зүйн талаарх зарим эргэцүүлэл: Эдийн ба эдийн бус хохирол” (2024), ... дахь/дэх тал. Legaldata-аас унших боломжтой: https://legaldata.mn/b/2131

Бүтээлийг цуглуулгандaa нэмэхийн тулд нэвтэрсэн байх шаардлагатай.
Бүртгэлтэй бол нэвтрэх | Бүртгэлгүй бол бүртгүүлэх