А болон Нэхэмжлэгч нар нь эхнэр нөхөр бөгөөд 2020.05.15-ны өдөр ипотекийн зээл авсан. Ипотекийн зээлийн үйл ажиллагааны журам болон Ипотекийн даатгалын үйл ажиллагааны журам (“Ипотекийн даатгалын журам”)-ын дагуу ипотекийн зээл авсан этгээд өөрийн амь нас, эрүүл мэндийг, мөн ипотекийн зээлээр авсан орон сууцаа даатгалд даатгуулах үүрэгтэй. Үүний дагуу А болон Нэхэмжлэгч нар нь 2020.05.15-2043.04.25-ныг дуустал Хариуцагч даатгалын компанитай амь нас, эрүүл мэндийн гэнэтийн ослын даатгалын гэрээ (“Даатгалын гэрээ”) байгуулсан байна. 
Даатгалын гэрээнд (i) үйлдвэрлэлийн осол, (ii) ахуйн осол, (iii) зам тээврийн осол, (iv) байгалийн үзэгдэл түүний улмаас үүссэн осол, (v) гуравдагч этгээдийн санаатай болон болгоомжгүй үйлдэл, эс үйлдлээс үүссэн ослын улмаас амь насаа алдах болон хөдөлмөрийн чадвараа 70 буюу түүнээс дээш хувиар алдах эрсдэлийг даатгана гэж заасан. Харин аливаа ердийн болон архаг өвчний улмаас нас барсан эсвэл хөдөлмөрийн чадвараа алдсан бол нөхөн төлбөр олгохгүй гэж тусгайлан заасан байна. 
Даатгуулагчдын нэг болох А нь 2022.05.28-ны өдөр зүрхний цочмог шигдээс өвчнөөр нас барсан. 
Нэхэмжлэгчийн зүгээс, нас барсан даатгуулагч А-ын хамтран зээлдэгч бөгөөд хууль ёсны өв залгамжлагч болох Нэхэмжлэгч нь даатгалын тохиолдол үүссэн гэж үзэж, ипотекийн зээлийн үлдэгдэл болох 80,000,000 төгрөгийн нас барсан даатгуулагчид холбогдох хэсэг (50 хувь) буюу 40,000,000 төгрөгийн нөхөн төлбөр гаргуулахаар Даатгалын компанид ханджээ. 
Хариуцагчийн зүгээс, даатгалын гэрээний амь насны даатгал хэсэгт даатгуулагч нь (i) үйлдвэрлэлийн осол, (ii) ахуйн осол, (iii) зам тээврийн осол, (iv) байгалийн үзэгдэл түүний улмаас үүссэн осол, (v) гуравдагч этгээдийн санаатай болон болгоомжгүй үйлдэл, эс үйлдлээс үүссэн ослын улмаас амь насаа алдах болон хөдөлмөрийн чадвараа 70 буюу түүнээс дээш хувиар алдах эрсдэлийг даатгана гэж тодорхой заасан харин даатгуулагчийг нас барахад хүргэсэн шалтгаан, нөхцөл нь эдгээр эрсдэлд хамаараагүй (холбогдох нотлох баримтуудаас үзэхэд даатгуулагчийн зүрхний өвчин гэнэт сэдэрч нас барах шалтгаан болсон) байх тул даатгалын гэрээний 7.3.1-д “Аливаа ердийн болон архаг өвчний улмаас нас барсан эсвэл хөдөлмөрийн чадвараа алдсан” бол нөхөн төлбөр олгохгүй гэж заасны дагуу нөхөн төлбөр олгох үндэслэлгүй гэж хариу өгсөн.
Урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагаа. Даатгалын тухай хуулийн 82.1-т заасны дагуу даатгалын үйл ажиллагаатай холбоотой маргааныг арбитрын хэлэлцээртэйгээс бусад тохиолдолд Санхүүгийн зохицуулах хороо (“СЗХ”)-д урьдчилан шийдвэрлүүлэх журмаар шийдвэрлүүлдэг. Үүний дагуу Нэхэмжлэгч нь СЗХ-д гомдол гаргахад СЗХ-с Ипотекийн даатгалын журмын 2.1.1-ийн дагуу талууд даатгалын эрсдлийг гэрээндээ тохиролцсон бөгөөд уг эрсдэлд нь “ердийн болон архаг өвчний улмаас нас барсан эсхүл хөдөлмөрийн чадвараа алдсан” гэх үндэслэл тусгагдаагүй буюу даатгуулагчийн нас барсан шалтгаан нь даатгалын гэрээнд заасан гэнэтийн ослын эрсдэлд хамаарахгүй тул Нэхэмжлэгчийн гомдол нь үндэслэлгүй байна гэжээ. Ийнхүү Нэхэмжлэгч шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байна.

МУЗГ-ын 2015 оны 87 дугаар тогтоолын дагуу, түүнийг төлөөлж Хөрөнгө оруулалтын газар, “Э” ХХК-ийн хооронд 2015.03.25-ны өдөр Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төслийн “барих-шилжүүлэх” концессын гэрээг байгуулж, тус компани авто замыг өөрийн боломж, хөрөнгөөр санхүүжүүлж 2017.09.01-ний өдрийн дотор барьж дуусган ашиглалтад оруулахаар, ЗГ-аас гэрээний үнэ 76,963,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөгийг хуваарийн дагуу 2017-2019 оны хооронд төлөхөөр тохирсон. 

Гэвч тухайн гэрээний дагуу ажил гүйцэтгэгдээгүйгээс хожим нь концессын гэрээний эрх, үүргийг “Э” ХХК “М” ХХК-д шилжүүлэхээр хүлээн зөвшөөрч, үүний дагуу Үндэсний хөгжлийн газар тухайн эрх шилжүүлэн авагчтай өмнөх гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар 2019.05.09-ний өдөр гэрээ байгуулсан.

Үйл баримт:

Шүүгдэгч Б нь ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар 2012 оноос томилогдон ажиллаж байгаад 2018 онд ажлаас чөлөөлөгдсөн байна. Тэрээр 2015 оны 09 дүгээр сарын 28-ны өдрийн 00 дугаартай “Үндсэн хөрөнгө балансаас балансад шилжүүлэх тухай” Төрийн өмчийн хорооны тогтоолд тусгагдсан байсан “Э” ХХК-с ТӨХК-д шилжүүлэн авах ёстой байсан “Ланд-200” загварын тээврийн хэрэгслийг төрийн өмчит компанийн нэр дээр шилжүүлэлгүйгээр, тээврийн хэрэгслийг эзэмшиж байсан “Э” ХХК-тай бусдаар дамжуулан, харилцаж 2018 оны 06 дугаар сарын 12-ны өдөр өөрийн нэр дээр, улмаар 2018 оны 06 дугаар сарын 26-ны өдөр өөрийн танил Д.Б-гийн нэр дээр шилжүүлж, хувийн хэрэгцээндээ ашиглаж байжээ. 2018 оны 8 дугаар сарын 3-ны өдөр ажлаас чөлөөлөгдөхдөө уг тээврийн хэрэгслийг ТӨХК-д шилжүүлэн өгөлгүй, ажилд эргэн томилогдох талаар шүүхэд гомдол гаргасан хугацаанд өөрт хадгалж байсан тул ТӨХК-с 2019 оны 02 дугаар сарын 14-ний өдөр гэмт хэргийн талаарх гомдол, мэдээллийг гаргаж улмаар мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад 2019 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр ТӨХК-д шилжүүлж өгсөн. Улмаар ЭХ-ийн 22 дугаар бүлэгт заасан Эрх мэдэл, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглах гэмт хэрэгт тус тус холбогджээ.

Монгол Улсад банкны мөнгөн хадгаламж эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах, санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой байдлыг хангах зорилгоор Банкууд банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн албан журмын даатгалд хамрагддаг бөгөөд тус даатгалын үйл ажиллагааг Хадгаламжийн даатгалын корпораци (“Корпораци” эсхүл “Хариуцагч”) хэрэгжүүлдэг. 
Банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн даатгалын тухай хуулийн 29.1, 29.2, 29.3 дугаар зүйл болон Хадгаламж даатгалын Үндэсний хорооны 2019.12.13-ны өдрийн 85 дугаар тогтоолоор баталж, захиргааны хэм хэмжээний актын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэгдсэн Банкны тайлан болон мэдээ, мэдээлэл ирүүлэх журам (“Журам”)-д заасны дагуу Корпорацийг чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай мэдээ, мэдээллийг болон Корпорациас хүссэн нэмэлт мэдээллийг банкууд тогтоосон хэлбэрээр, хугацаанд нь Корпорацид хүргүүлэх үүрэгтэй байдаг. 
Корпораци нь мэдээлэл цуглуулах үйл ажиллагааг тодорхой болгох үүднээс Нэг харилцагчийн зарчим буюу Single customer view (SCV)-ын загвар (“SCV” - уг загвар нь Журмын хавсралтаар батлагдаагүй бөгөөд Корпорацийн Үндэсний хороо 2018 онд баталсан байна)-аар банкуудаас хадгаламж эзэмшигчийн гэрийн хаяг, эцэг, эхийн нэр, ургийн овог, хүйс, төрсөн он, сар, өдөр, регистрийн дугаар, иргэншил, бизнесийн нэр, зээлийн бүтээгдэхүүний дэлгэрэнгүй нэр зэрэг нийт 12 төрлийн багц, 144 хүснэгт бүхий харилцагч, хадгаламж эзэмшигчийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг шаарддаг байна. 
Нэхэмжлэгч нь SCV загварын дагуу мэдээллийг 6 удаа ирүүлээгүй тул Корпорациас ийнхүү мэдээллээ ирүүлэхгүй бол хуульд заасан арга хэмжээ авахыг мэдэгдэж, мэдээ бэлтгэж ирүүлэхийг даалгасан байна. Тус даалгаврыг биелүүлээгүй тул Хариуцагч нь шийтгэлийн хуудсаар шаардлагатай мэдээ, мэдээллийг Корпорацид хүргүүлэх үүргээ биелүүлээгүй зөрчил гаргасан гэж үзэж Зөрчлийн тухай хуулийн 11.12 дугаар зүйлийн 8-д зааснаар 20,000,000 төгрөгөөр торгох шийтгэл оногдуулжээ.
Нэхэмжлэгчийн зүгээс SCV загвар нь захиргааны хэм хэмжээний акт бөгөөд тус актыг Корпораци захиргааны хэм хэмжээний актын нэгдсэн бүртгэлд бүртгүүлээгүй тул хүчин төгөлдөр бус гэж маргасан бол Хариуцагч нь SCV загвар нь Журмын хүрээнд уялдуулан гаргасан зөвхөн мэдээлэл бэлтгэх загвар аргачлал бөгөөд ямар нэгэн харилцааг зохицуулсан, захиргааны хэм хэмжээний актын шинжийг агуулаагүй бөгөөд хууль болон Журмаар Банк нь мэдээлэл ирүүлэх үүрэгтэй гэж маргав.

Нэхэмжлэгч нь нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлээ дараах байдлаар тайлбарласан:
● Ээжийгээ Хавдар судлалын эмнэлэгт нарийн шинжилгээ өгч хэвтэн эмчлүүлэхээр урьд ажилласан илүү цагаа 2023.04.11/12-ны өдрийн хооронд биеэр эдлэх тухай  хүсэлтийг мэйлээр гаргаж, байгууллагын зүгээс хүсэлтийг хүлээн авч, чөлөө олгосон тул ажил тасалсан гэх үндэслэлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, компанийн нэр хүнд, эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөхүйц сөрөг үр дагаврыг бий болгосон, ямар нэг үйлдэл гаргаагүй.

Хариуцагч нь нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрч, дараах тайлбараар маргасан:
● Т хөдөлмөрийн дотоод журам зөрчсөн, албан тушаалын үүрэгтээ хариуцлагагүй хандсанаас байгууллагад хохирол учруулсан, ажил хэргийн нэр хүндийг гутаасан мэдээлэл тараасан, эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөхүйц сөрөг үр дагаврыг бий болгосон, үйлдвэрийн тасралтгүй үйл ажиллагааг хангаж ажиллаагүй, хуурамч баримт бичиг бүрдүүлж, чөлөө, тэтгэмж авсан, эмнэлгийн баримтыг хуурамчаар үйлдсэн, хууль бусаар ашиг хонжоо олсон, бусдад дарамт шахалт үзүүлсэн, хууль тогтоомжид нийцэхгүй шийдвэр гаргасан, компанийн нэр хүнд, нийтийн эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөхүйц сөрөг үр дагаврыг бий болгосон, компанийн инженер техникийн ажилтнууд онцгой нөхцөлд буюу үйлдвэрийн үйл ажиллагаа шууд доголдох, зогсохуйц нөхцөл байдал үүссэн үед удирдлагаас өгсөн зүй ёсны шаардлага, үүрэг даалгаврыг биелүүлээгүй, биелүүлэхээс татгалзсан, ажлын байраа орхисон.

ХтХ-ийн 154.2.1-д зааснаар нэхэмжлэгч Т нь хөдөлмөрийн эрхийн маргаанаа урьдчилан шийдвэрлүүлэхээр “Ц” ХК-ийн хөдөлмөрийн эрхийн маргаан таслах комисст хандсан боловч хуульд заасан хугацааны дотор маргааныг шийдвэрлээгүй тул шүүхэд ханджээ.

Хэргийн баримтаас үзэхэд “Ц” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлын 2023.04.**-ний өдрийн Б/*** дугаар тушаалаар хөдөлмөрийн дотоод журам, ажилтны ёс зүйн дүрэм, хөдөлмөрийн гэрээнд тусгайлан заасан  ноцтой зөрчил гаргаж, ажил тасалсан гэсэн үндэслэлээр ажилтантай байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээг цуцалжээ.

Нэхэмжлэгч Т  нь хувийн чөлөө олгохыг хүссэн хүсэлтийг 2023.04.10-ны өдөр цахимаар гаргаж, байгууллагын удирдлага чөлөө олгохыг зөвшөөрсөн, түүнчлэн чөлөөний хугацаанд эмнэлэгт байсан тухай баримт хэрэгт авагджээ.

Үйл баримт
Нэхэмжлэгч нь Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумаас Сүхбаатар сум руу 21 цагийн үед автомашинтай явж байх үед Хариуцагчийн 8 настай хээлтэй гүү машины урдуур гэнэт гарч ирсэн бөгөөд Нэхэмжлэгч нь Хариуцагчийн хээлтэй гүүг дайрчээ.

Үндсэн (Жолоочийн) нэхэмжлэл: Нэхэмжлэгчийн зүгээс Монгол Улсын Замын хөдөлгөөний дүрэмд “Замын хөдөлгөөнд оролцогчоос бусад этгээд дараах үүрэгтэй” гээд “хатуу хучилттай замд 50 м-ээс дотогш хариулгагүй мал, тэжээвэр амьтдыг оруулахгүй байх” ёстой байтал Хариуцагч өөрийн өмчлөлийн гүүг хариулаагүйн улмаас гүү дайруулж, Нэхэмжлэгчийн машинд үнэлгээний дүгнэлтээр 3,293,000 төгрөгийн хохирол учирсан бөгөөд тус хохирол болон үнэлгээ хийлгүүлсний хөлс 131,000 төгрөг, нийт 3,424,000 төгрөгийг Хариуцагчаас нэхэмжлэв.

Сөрөг (Малчны) нэхэмжлэл: Харин Хариуцагч нь Нэхэмжлэгч “мал тууж гарах гэсэн анхааруулах тэмдгийг зөрчсөн”, “хөдөлгөөний хурд 50 км/цаг гэсэн тэмдгийг зөрчсөн”,  үзэгдэх орчин харагдаж байгаа нөхцөлд зам дээр гарч ирсэн адууг мөргөлгүй зогсоох боломжтой байсан бөгөөд хувийн өмчийг хайхрамжгүйгээсээ болж дайрч устгасан тул дайруулсан 8 настай хээлтэй гүүний үнэд 800,000 төгрөг, тухайн үед Нэхэмжлэгчийн эвдэрсэн автомашиныг Улаанбаатар хот хүртэл өөрийн зардлаар тээвэрлэж өгсөн 1,500,000 төгрөг, нийт 2,300,000 төгрөгийг Нэхэмжлэгчээс гаргуулах сөрөг нэхэмжлэл гаргав. 

Шинжээчийн дүгнэлт: Осол болох үед Цагдаагийн газраас томилсон шинжээчийн дүгнэлт болон хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад шүүхээс томилсон шинжээчийн дүгнэлтээр Жолооч тээврийн хэрэгслийг жолоодон явахдаа Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчөөгүй, харин Малчин Замын хөдөлгөөний дүрэмд заасан “хатуу хучилттай замд 50 м-ээс дотогш хариулгагүй мал, тэжээвэр амьтдыг оруулахгүй байх” үүргээ зөрчсөний улмаас осол гарсан гэв.

Эх Т.Р нь 2009.12.25-ны өдөр төрсөн, охин Т.Т-ийн нэр дээр 2011.09.28-ны өдөр “Х” ХХК-ийн салбарт “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хүүхдийн хадгаламж нээлгэсэн. Улмаар Т.Р нь 2018.11.06-ны өдөр “Х” ХХК-ийн салбараас Хадгаламж барьцаалсан зээлийн болон барьцааны гэрээний дагуу 18,000,000 төгрөгийг зээлж авахдаа дээрх “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хүүхдийн хадгаламжийг барьцаалсан. Гэвч Т.Р нь 2019.05.01-ний өдөр, түүний нөхөр 2019.04.28-ны өдөр зуурдаар нас барсан. “Х” ХХК-ийн салбараас зээлдэгч Т.Р-ийн хадгаламж барьцаалж авсан зээл нь 326 хоногоор хугацаа хэтэрч зээлийн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ зөрчсөн гэж түүний охин Т.Т-ийн “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хадгаламжийн  данснаас 2019.09.28-ний өдөр 21.249.500 төгрөгийг суутгаж зээлийг төлүүлсэн байна. 

Улмаар Т.Т-ийн хууль ёсны асран хамгаалагч болох Х.Т нь хариуцагч “Х” ХХК-ийн салбарт холбогдуулан бага насны Т.Т-ийн хадгаламжийн данснаас зөвшөөрөлгүй суутгаж авсан 21,249,500 төгрөгийг гаргуулах шаардлага гаргасныг хариуцагч эс зөвшөөрч, зээлдэгч Т.Р болон “Х” ХХК-ийн салбарын хооронд байгуулсан зээлийн гэрээний үндсэн зээл болон хүүгийн хамт нийт 34,975,798.65 төгрөг гаргуулж, үүргийн гүйцэтгэлийг барьцаа хөрөнгөөр хангуулах сөрөг нэхэмжлэл гаргасныг Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдааны 2022 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдрийн 001/ХТ2022/01061 дугаартай тогтоолоор шийдвэрлэхдээ “Х” ХХК-ийн Баян-Өлгий аймаг дахь салбараас 21,249,500 төгрөгийг гаргуулан Т.Т-д буцаан олгожээ. 

Иймд одоогийн маргааны хүрээнд нэхэмжлэгч Х.Т нь “Х” ХХК-ийн салбарт холбогдуулан 11,981,134.26 төгрөг гаргуулах нэхэмжлэл гаргаж, нэхэмжлэлийн үндэслэлээ, “...хариуцагч нь Т.Т-гийн Боловсрол хүүхдийн ирээдүй хадгаламжийн данснаас 21,249,500 төгрөг авч түүний эх Т.Р-гийн зээлийн төлбөр төлүүлсэн нь хууль бус байсныг өмнө нь шүүхийн шийдвэрээр тогтоож, уг мөнгийг хариуцагчаас гаргуулахаар шийдвэрлэсэн. Иймд хадгаламжаас мөнгө авсан 2019.09.28-ны өдрөөс уг мөнгийг буцаан төлсөн 2023.03.09-ний өдөр хүртэлх хугацааны хадгаламжийн хүү аваагүй тул хохирлыг гаргуулж Т.Т-д олгоно уу” гэснийг хариуцагч эс зөвшөөрч, “...Т.Р-гийн зээлийн гэрээний хугацаа нь 2019.09.27-ны өдөр дууссанаар энэхүү барьцааны зүйлээс 21,249,500 төгрөгийг суутгасан боловч шүүхийн шийдвэрээр буцаан олгуулахаар шийдвэрлэсний дагуу банк мөнгийг төлсөн. Хүүхдүүдийн асран хамгаалагч Х.Т хадгаламжийн хамтран эзэмшигчийн хувьд гэрээг 2019.12.09-ний өдөр гэрээг цуцалж, үлдэгдэл мөнгийг авснаар гэрээ дуусгавар болсон тул уг хугацаанаас хойш хүү шаардах эрхгүй...” гэж маргажээ.

Шүүгдэгч Г-н танил Э түүнтэй 2020 оны 3 дугаар сард холбогдоод “Цүнхтэй арьс байгаа, хадгалчих газар байна уу?” гэж асууснаар тэд мөн өдөр уулзаж Г-н хамаатны дүү Т-нд тус арьсыг хадгалахаар болжээ. Э нь тус арьсыг олсон гэж мэдүүлсэн бөгөөд хүрэн баавгайн түүхий эд болох арьс, толгойг Э болон Г нар нь 2020 оны 03 дугаар сарын 04-ний өдөр Сонгинохайрхан дүүргийн ** дугаар хорооны нутаг дэвсгэрт **** улсын дугаартай авто машинаар тээвэрлэсэн, улмаар Т-тэй ярьж, тэдний очин 2020 оны 03 дугаар сарын 04-ний өдрөөс 2020 оны 09 дүгээр сарын 03-ны өдөр хүртэлх хугацаанд Сонгинохайрхан дүүргийн ** дугаар хороо, ** дүгээр гудамжны ** тоотод хадгалж, хүрээлэн буй орчинд 6,500,000 /Зургаан сая таван зуун мянга/ төгрөгийн бодит хохирол учруулсан гэх гэмт хэрэгт холбогджээ.

Нэхэмжлэгч татан буугдах хүсэлт гаргасантай холбоотойгоор Хариуцагч нараас Нэхэмжлэгч компанид татварын иж бүрэн шалгалт хийжээ.
Нэхэмжлэгч нь Хонконгийн хуулийн дагуу үүсэн байгуулагдсан Li компанитай байгуулсан франчайзийн гэрээнийхээ дагуу тус компанийн данс руу 2018 онд 449,837,276.40 төгрөг, 2019 онд 361,619,913.40 төгрөгийн эрхийн шимтгэлийн төлбөрт шилжүүлсэн байна. Нэхэмжлэгч нь ийнхүү төлбөр шилжүүлэхдээ Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хооронд 1991 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдөр байгуулагдсан Татварыг давхардуулж оногдуулахгүй байх, татвар төлөхөөс зайлсхийх явдлаас урьдчилан сэргийлэх тухай хэлэлцээр (“БНМАУ-ын Засгийн газар, БНХАУ-ын Засгийн газар хоорондын Давхар татварын хэлэлцээр”)-ний холбогдох заалтыг үндэслэн тус шилжүүлсэн дүнгээс 10 хувиар тооцон татвар суутган төлсөн байна. 
Хариуцагч нар нь шалгалт хийж, Хонконг бол хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдэл нь БНХАУ-аас тусдаа, өөрийн татварын хууль тогтоомжтой, улс орнуудтай давхар татварын гэрээ байгуулдаг тул БНМАУ-ын Засгийн газар, БНМАУ-ын Засгийн газар хооронд байгуулсан хэлэлцээр үйлчлэхгүй тул Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн (2006 оны) 17.2.9-д заасны дагуу 20 хувиар тооцож татвар төлөх ёстой байсан гэж үзэж, тухайн зөрчилд нь холбогдуулж нийт 121,771,955 төгрөгийн төлбөр (нөхөн татвар, торгууль, алданги) ногдуулжээ.
Үүнийг Нэхэмжлэгч эс зөвшөөрч тус татварын нөхөн ногдуулалтын актын холбогдох хэсгийг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэл гаргав.

Эх Т.Р нь 2009.12.25-ны өдөр төрсөн, охин Т.Т-ийн нэр дээр 2011.09.28-ны өдөр “Х” ХХК-ийн салбарт “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хүүхдийн хадгаламж нээлгэсэн. Уг дэвтрийн гүйлгээ болон банкны депозит дансны дэлгэрэнгүй хуулгаас үзэхэд тус хуримтлал нь төрөөс хүүхдэд олгож буй “Хүүхдийн мөнгө” буюу дөрвөн хүүхдэд төрөөс сар бүр олгодог 20,000 төгрөгөөс бүрдсэн байна. 

Улмаар Т.Т-ийн эх Т.Р нь 2018.11.06-ны өдөр “Х” ХХК-ийн салбараас Хадгаламж барьцаалсан зээлийн болон барьцааны гэрээний дагуу 18,000,000 төгрөгийг зээлж авахдаа дээрх “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хүүхдийн хадгаламжийг барьцаалсан ба гэрээний хугацааг 2019.09.27-ны өдөр дуусахаар заажээ. Түүнчлэн гэрээний 1.2.4-т  “...гэрээний үүргийн гүйцэтгэлийг хангах зүйл нь зээлдэгчийн хугацаат хадгаламж дахь түүний өмчлөлийн мөнгөн хөрөнгө байна” гэж заасан ба барьцаалуулж буй хадгаламжийн дүн 20,081,223.79 төгрөг байв.

Зээлдэгч Т.Р нь 2019.05.01-ний өдөр, түүний нөхөр Х.Т нь 2019.04.28-ны өдөр зуурдаар нас барж, тэдний 1-10 насны бүтэн өнчин дөрвөн хүүхдийн хууль ёсны асран хамгаалагчаар ах нь болох Х.Т (нэхэмжлэгч)-г тогтоосон. 

“Х” ХХК-ийн салбараас зээлдэгч Т.Р-ийн хадгаламж барьцаалж авсан зээл нь 326 хоногоор хугацаа хэтэрч зээлийн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ зөрчсөн гэж түүний охин Т.Т-ийн “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хадгаламжийн  данснаас 2019.09.28-ний өдөр 21.249.500 төгрөгийг суутгаж зээлийг төлүүлсэн байна. 

Улмаар хууль ёсны асран хамгаалагч болох Х.Т нь хариуцагч “Х” ХХК-ийн салбарт холбогдуулан бага насны бүтэн өнчин Т.Т-ийн хадгаламжийн данснаас зөвшөөрөлгүй суутгаж авсан 21,249,500 төгрөгийг гаргуулах шаардлага гаргасныг хариуцагч эс зөвшөөрч, зээлдэгч Т.Р болон “Х” ХХК-ийн салбарын хооронд байгуулсан зээлийн гэрээний үндсэн зээл болон хүүгийн хамт нийт 34,975,798.65 төгрөг гаргуулж, үүргийн гүйцэтгэлийг барьцаа хөрөнгөөр хангуулах сөрөг нэхэмжлэл гаргажээ. 

Шүүгдэгч Э, Б, Б.Б, Г, В.Б, Б.Э, У (нэр бүхий 7 иргэн) нар нь 2019 оны 08 дугаар сарын 23-ны өдрөөс 26-ны өдрийн хооронд Дундговь аймгийн Өлзийт сумын нутаг “Завгийн хэц” гэх газарт тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул явуулж, хууль бусаар ашигт малтмал олборлох зорилгоор тэсэлгээ хийж байжээ. 2019 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдөр В.Б болон Б.Э нар нь Өмнгөговь аймаг руу буцсан бөгөөд мөн өдөр газрын гадаргуугаас доош 35.8 метрийн гүнд тэсэрч дэлбэрэх бодис ашиглан тэсэлгээ хийх явцад У (Налайхын уурхайд 10 жил тэсэлгээчин хийж байсан туршлагатай) амь насаа алджээ. Улмаар болсон үйл явдлын талаар иргэн Б.Э-ээс харилцаа холбооны хэрэгслээр Дундговь аймгийн цагдаагийн газарт 2019 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдөр мэдэгджээ. Шүүгдэгч Э, Б, Б.Б, Г, В.Б, Б.Э нарыг бүлэглэн ЭХ-ийн 24.2 дүгээр зүйлийн 24.2.1-т заасан Тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ашигт малтмалын эрэл хайгуул, олборлолт, боловсруулалт, ашиглалт явуулсан; харин шүүгдэгч Э, Б, Б.Б, Г нарыг хохирогч У-г амь насаа алдах үед хэргийн газарт байсан тул ЭХ-ийн 10.1 дүгээр зүйлийн 10.6.1-т заасан Бусдын амь насаг болгоомжгүйгээр хохироосон гэмт хэрэгт тус тус холбогджээ.

Хугацаат цэргийн албанд татагдсан шинэ дайчдад цэргийн анхан шатны мэдлэг олгох сургалтын төвийн удирдлагын бүрэлдэхүүнд ажиллаж байхдаа Шүүгдэгч нь хугацаат цэргийн алба хаагч Б-г “жагсаалаас хоцорсон, юм сурахгүй байна” гэх шалтгаанаар түүний шанаа хэсэгт гартаа барьсан байсан савхин бээлийгээр 2-3 удаа цохисон болох нь хохирогч, гэрч, шүүгдэгчийн яллагдагчаар өгсөн мэдүүлэг зэргээр нотлогджээ.
Шүүгдэгч, түүний өмгөөлөгчөөс Хохирогч нь цэргийн ангид дөнгөж хуваарилагдаж ирсэн байсан бөгөөд байлдагч цол аваагүй, тангараг өргөөгүй тул цэргийн албан хаагч болоогүй, иймд Шүүгдэгчийн захирагдагч биш тул ЭХ-ийн 28.3.1 дэх хэсэгт заасан гэмт хэргийн бүрэлдэхүүн хангагдаагүй гэж маргав. 
Хохирогчийн зүгээс Шүүгдэгчийн үйлдэлтэй холбоотой гомдол гаргаагүй (Улсын дээд шүүхийн тогтоолд дурдсанаар) бөгөөд Хохирогч тус үйл явдлын дараа хөлдөө авсан өмнөх гэмтлээ эмчлүүлэхээр эмнэлэгт байх үедээ дур мэдэн эмнэлгийг орхин явсан үйлдэлтэй холбоотой хэргийг Шүүгдэгчид холбогдох хэргийн хамтаар шийдвэрлэжээ. Хохирогчийн цэргийн албыг дур мэдэн орхин явсан үйлдэлтэй холбоотой хэсгийг уг ХМХ-д тусгаагүй болно.

Шүүгдэгч нь 2022 оны 6 дугаар сарын 01-ний өдөр согтуугаар хохирогчийн нүүр лүү нь өшиглөн, арматурын төмрөөр цохиж, олон тооны шарх, гэмтэл учруулан онц харгис хэрцгийгээр, согтуурсны улмаас биеэ хамгаалж чадахгүй болохыг мэдсээр байж алсан, мөн үед дээрх хохирогчийг өмөөрсөн гэр бүлийн хамаарал бүхий харилцаатай хамтран амьдрагчийг өшиглөх, арматурын төмрөөр цохих зэргээр зодож, түүний эрүүл мэндэд хөнгөн хохирол учруулсан байна. Мөн 2021 оны 6/10, 8/07, 8/10 болон 2022 оны 6/01-ний өдрүүдэд нийт 4 удаагийн үйлдлээр согтуугаар гэр бүлийн хамаарал бүхий харилцаатай хамтран амьдрагчийг зодож, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлджээ.

Энэхүү Хэргийн мэдээллийн хуудас (“ХМХ”)-т шүүгчдэгчийн зүгээс хяналтын журмаар гаргасан гомдлын зөвхөн ЭХТА-ийн 10.1 дүгээр зүйлийн 2.7-т заасан “хохирогчийн биеэ хамгаалж чадахгүй болохыг мэдсээр байж” гэх хүн алах гэмт хэргийн хүндрүүлэх бүрэлдэхүүнд хамаарах дүгнэлтийг авч үзэв. 

Үүнтэй холбоотойгоор шинжээчийн дүгнэлтэд амь хохирогчийн цусанд 3.7, шээсэнд 4.8, ходоодны агуулагдахуунд 2.2 промиль спирт илэрснийг согтуурын хүнд зэрэгт хамаарна гэж тодорхойлсон ба шүүгдэгчийн зүгээс хүч хэрэглэн халдах үед хохирогч нь ямар байдалтай байсан, эсэргүүцэл үзүүлсэн эсэх талаар гэрч, хохирогчийн мэдүүлгийг нотлох баримтаар цуглуулжээ.

Төрсөн ах, дүү А, Э нар нь “алдуул мал сураглах” зорилгоор 2020 оны 12 дугаар сарын 29-ний шөнө 22 цагийн үед А аймгийн А сумын А гэх газарт Т-ын гэрт очиж, зөвшөөрөлгүйгээр гэрт нь нэвтэрчээ. Урьдын таарамжгүй явдлаас үүсэлтэй маргаанаар далимдуулан хэрүүл өдөж, хутга болон буу хэрэглэн бусдын амгалан тайван байдлыг алдагдуулж, ална хэмээн сүрдүүлжээ. Улмаар тухайн хууль бус үйлдлийг таслан зогсоосон Т-ын дүү Д руу Э нь “Тоз-8” загварын галт зэвсгээр буудаж, төрсөн ах Т-ийх нь дэргэд онц харгис хэрцгийгээр алсан, үүний дараа дууг дахин цэнэглэж, хохирогчийн ах Т-тай нь бууг булаацалдсан буюу Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 10.1 дүгээр зүйлийн 10.1.2.1. Онц харгис хэрцгийгээр хүнийг алсан; 2.6. хоёр, түүнээс олон хүнийг алахыг завдсан, 13.6 дугаар зүйлийн 13.6.2.Бусдын орон байранд хууль бусаар хүч хэрэглэж нэвтрэн орсон; 20.16 дугаар зүйлийн 20.16.2.1. Олон нийтийн амгалан тайван байдлыг зэвсэг, тусгайлан бэлтгэсэн зэвсгийн чанартай зүйл ашиглаж алдагдуулсан; 2.4. бусдын эрүүл мэндэд хүнд хохирол учрах, амь нас хохирох нөхцөл байдалд хүргэж үйлдсэн гэмт хэрэгт тус тус холбогджээ. 

Нэхэмжлэгч нь ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч биш хэдий ч төмрийн хүдрийг худалдан авч баяжуулан төмрийн баяжмал (хорголжин)-ыг экспортод гаргах үйл ажиллагааг эрхэлдэг.
2006 онд батлагдсан Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.1-т зөвхөн ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр (“АМНАТ”) төлөхөөр хуульчилсан байв. Харин 2019.03.26-ны өдрийн нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчээс гадна ашигт малтмал худалдсан, худалдахаар ачуулсан, ашигласан этгээд АМНАТ төлөгч байхаар зохицуулсан бөгөөд 2019.10.30-ны өдөр Үндсэн хуулийн цэц (“Цэц”)-ээс тус зохицуулалт Үндсэн хууль зөрчсөн гэж дүгнэсэн тогтоол гарсан. 
Цэц дээрх тогтоолын дагуу 2019.11.22-ны өдрийн АМтХ-ийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч болон ашигт малтмал экспортолсон этгээд, Монголбанк, түүнээс эрх олгосон арилжааны банканд алт тушаасан этгээд ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр төлөгч байхаар тогтоожээ. 
Хариуцагч нар Нэхэмжлэгчийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийж, 2019 оны 6-10 сард экспортод гаргасан баяжмалын АМНАТ-ыг тайлагнаагүй хэмээн 2022.09.30-ны өдөр нөхөн ногдуулалтын актаар 366,861,084.65 төгрөгийн төлбөр ногдуулжээ.
Нэхэмжлэгч нь 2019 оны 6-10 дугаар саруудад тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч биш этгээд АМНАТ төлөх эсэх нь Цэцэд маргаантай, тодорхойгүй байсан тул тайлагнаагүй бөгөөд нөхөн ногдуулалтын актын үндэслэл болсон АМтХ-ийн 47.1-ийг Цэцээс Үндсэн хууль зөрчсөн хэмээн үзэж хүчингүй болгосон тул ийнхүү хүчингүй болгосны дараа буюу 2022 онд нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгосон хэм хэмжээг үндэслэн гаргасан нь үндэслэлгүй хэмээн маргав.