Х.С нь О.Х-д холбогдуулан 10.530.000 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж үндэслэлээ “...Би өөрийн охин С.Н-ийн дансанд 68.000.000 төгрөг байршуулж, уг мөнгөөр барилгын материал цуглуулах гэж байсан. Гэтэл 2023.04.19-ний өдөр 13 настай хүү С.Т миний утсыг ашиглаж С.Н-ийн данснаас 58.885.500 төгрөгийг цахим тоглоом ажиллуулдаг гэх хүмүүс рүү шилжүүлсэн байсан. Цагдаагийн байгууллагад тэр даруй мэдэгдсэн боловч прокуророос гэмт хэргийн шинжгүй гэх үндэслэлээр хэрэг бүртгэлийн хэргийг хаасан. С.Т нь 13 настай буюу Иргэний хуулийн 17 дугаар зүйлд заасан иргэний эрх зүйн зарим чадамжтай этгээд бөгөөд түүний 49.881.105 төгрөгөөр цахим тоглоом худалдан авсан хэлцэл нь хиймэгц биелэх, ахуйн чанартай жижиг хэлцэлд хамаарахгүй. Миний бие С.Т-ийн хууль ёсны төлөөлөгч бөгөөд мөнгөний эзэн тул О.Х-д шилжүүлсэн 10.530.000 төгрөгийг гаргуулж өгнө үү” гэх нэхэмжлэлийн шаардлагыг иргэний хэргийн шүүхэд гаргажээ.

Хэрэгт цугларсан баримтаар БНХАУ-ын хуулийн этгээд “Б” компани нь Монгол Улс (“МУ”)-ын хуулийн этгээд “М” ХХК-тай хамтран 2002.04.28-ны өдөр Монгол-Хятадын хамтарсан “М” ХХК байгуулах тухай гэрээг байгуулж, энэхүү гэрээгээр тогтсон талуудын эзэмших компанийн хувьцааны хэмжээ болон хувьцаа эзэмшигчийг 2002.08.14, 2012.10.19-ний өдрийн хувьцаа эзэмшигчдийн хурал (“ХЭХ”)-аар өөрчилж, эцсийн байдлаар иргэн Т.Н 51 хувийг, Б.А 9 хувийг, “БШ” 40 хувийг эзэмшиж байгаа. “М” ХХК-ийн төлөөлөн удирдах зөвлөл (“ТУЗ”)-ийн 2003.10.19-ний хурлын шийдвэрээр Хятад талын “Б” компанийг “БШ”-аар сольсон. Талууд 2012.10.27-ны өдөр “Монгол-Хятадын хамтарсан хөрөнгө оруулалттай “М” ХХК-ийн Хятадын талын хувьцаа эзэмшигчийн тогтмол ашгийг төлөх” гэрээ (“Тогтмол ашгийг төлөх гэрээ”)-г байгуулсан ба гэрээний дагуу “М” ХХК нь 2012 онд 20,000 ам.доллар, 2013 онд 10,000 ам.доллар, нийт 30,000 ам долларыг “БШ”-д төлсөн.
Үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг үндэслэл: 
(i): “Б” болон МУ-ын хуулийн этгээд “М” ХХК нь хамтран 2002.04.28-ны өдөр Монгол-Хятадын хамтарсан “М” ХХК-ийг үүсгэн байгуулж, 2012.10.27-ны өдөр компанийн үйл ажиллагааны хүндрэлтэй нөхцөл байдлаас шалтгаалан “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчид хоорондоо харилцан тохиролцож, “Тогтмол ашгийг төлөх гэрээ”-г байгуулж, “БШ” нь “М” ХХК-аас авах ногдол ашгийг 2012 оноос 2021 оны хооронд 10 жилийн хугацаанд тогтмол байдлаар тооцож, нийт 400,000 ам.долларыг хуваарийн дагуу төлж барагдуулахаар тохиролцсон. Гэрээ байгуулагдсанаас хойш “М ХХК-аас 2012 онд 20,000 ам.доллар, 2013 онд 10,000 ам.долларыг шилжүүлж, үүнээс хойш ямар ч ногдол ашиг өгөөгүй ба гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүй. 
Хувьцаа эзэмшигч Т.Н, Б.А нартай утсаар холбогдож, мөн гэрээний үүрэг биелүүлэх тухай албан бичиг илгээсэн боловч хариу өгөөгүй ба гэрээний үүргээ биелүүлэхээс зайлсхийсээр байна. Иймд “Тогтмол ашгийг төлөх гэрээ”-ний дагуу “М” ХХК болон түүний хувьцаа эзэмшигч Т.Н, Б.А нараас 370,000 ам.доллар буюу 1,052,494,600 төгрөг гаргуулах;
(ii), (iii) болон (iv): Хариуцагч “М” ХХК нь 2021.04.30-ны өдрөөс компанийн ХЭХ хуралдуулах үүргээ биелүүлээгүй. Компанийн ХЭХ-ыг КтХ-ийн 59.5-д заасан хугацаанд хуралдуулаагүй тохиолдолд ТУЗ-ийн ХЭХ хуралдуулахаас бусад хууль болон дүрмээр тогтоосон бүрэн эрх дуусгавар болох ба “М” ХХК-ийн ТУЗ болон гүйцэтгэх удирдлага Б.А-ийн бүрэн эрх дуусгавар болсон нөхцөл байдал үүссэн болно. “М” ХХК-ийн ХЭХ хуралдуулж, ТУЗ-ийг байгуулж, хуралдуулах, тус компанийн гүйцэтгэх удирдлагыг нэн даруй томилох шаардлагатай. Иймд “М” ХХК-ийн ТУЗ-ийн бүрэн эрх болон гүйцэтгэх захирал Б.А-ийн бүрэн эрх тус тус дуусгавар болсныг тогтоолгох, “М” ХХК-ийн ХЭХ хуралдуулахыг тус компанид даалгах;
(v) болон (vi): “Б”-ийн хувьцаа эзэмшигчдийн 2023.02.28-ны өдрийн шийдвэрээр компанийн нэрийг “Б” болгон өөрчлөхөөр шийдвэрлэж, БНХАУ-ын Д-аас 2023.03.13-ны өдөр нэрийн өөрчлөлтийг бүртгэсэн тухай албан ёсоор мэдэгдэж, компанийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээ болон дүрмийг баталсан. Тус компанийн нэрийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчийн нэг болох Т.Н-тэй утсаар холбогдсон хэлсэн боловч хувьцаа эзэмшигчийн нэрийн өөрчлөлтийг улсын бүртгэлд бүртгүүлэх боломжгүй гэсэн. “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчийн нэрийн өөрчлөлтийг улсын бүртгэлд бүртгүүлэх хүсэлтийг 2023.08.11-ны өдөр хүргүүлсэн боловч өнөөдрийг хүртэл хариу өгөхгүй КтХ-ийн 61.2-т заасан хувьцаа эзэмшигчийн эрхийг зөрчиж байна. Иймд “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч “Б”-ийн нэр “Б” болж өөрчлөгдсөнийг компанийн дүрэмд өөрчлөлт оруулан тусгаж, ХЭХ-ын тогтоол гаргах, дүрэмд орсон өөрчлөлтийг Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар (“УБЕГ”)-ын хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн газар (“ХЭУБ”)-т бүртгүүлэхийг “М” ХХК болон хувьцаа эзэмшигч Т.Н, Б.А нарт даалгах.
Хариуцагчийн хариу тайлбар: 2012.10.27-ны өдрийн “Тогтмол ашгийг төлөх гэрээ”-ийн 3-т заасны дагуу 370,000 ам.доллар буюу 1,052,494,600 төгрөгийг гаргуулах нэхэмжлэлийн шаардлага нь үндэслэлгүй. “М” ХХК-ийн дүрмийн 6.1-д Компанийн эрх барих дээд байгууллага нь КтХ-ийн 59.1 дэх хэсэгт зааснаар “ХЭХ” байна гэж баталгаажуулсан байх тул нэхэмжлэлийн шаардлага нь урьдчилж компанийн ХЭХ-аар шийдвэрлэгдэх ёстой. “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчид нь хамгийн сүүлд 2017 онд ХЭХ-аа хийж чадаагүй шалтгаан нь Хятадын хөрөнгө оруулагч нар нь дахин МУ-д ирээгүй, утсаар болон мэйлээр харьцах боломжгүй, ямар ч сураггүй байсантай холбоотой. Хятадын талын хөрөнгө оруулалтаар орж ирсэн үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж нь стандартын бус, эвдрэл гэмтэл ихтэй байсан тул Монголд ирсэн цагаас нь хойш байнгын өндөр өртгөөр засвар үйлчилгээ хийгдэж төлөвлөгдөөгүй зардлууд их гарсны дээр МУ-д үүссэн санхүүгийн хямрал, адил төрлийн үйлдвэрүүд хэд хэдээр байгуулагдсанаас бараа бүтээгдэхүүний борлуулалт муудаж, компани ашиггүй ажилласан. Татварын актаар тогтоогдсон төлбөрийг төлж барагдуулсан зэрэг санхүүгийн хүндрэлтэй асуудлууд үүсэж хувьцаа эзэмшигч нарын ногдол ашгийн асуудлыг шийдвэрлэх ямар ч боломжгүй явсаар ирсэн. Энэ асуудлыг тухай бүрд нь Хятадын талын хувьцаа эзэмшигч хөрөнгө оруулагч нарт мэдэгдэж, компанийн нөхцөл байдлыг танилцуулж байсан.
Сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага: 2012.10.27-ны өдрийн “Тогтмол ашгийг төлөх гэрээ” нь агуулгаараа бүхэлдээ ИХ-ийн 56.1.1-д зааснаар “хууль зөрчсөн” хэлцэл. КтХ болон дүрмийг зөрчсөн, цаашид компани нь хуулийн этгээдийн хувьд оршин тогтнож чадах эсэх асуудлыг хөндсөн, хэт нэг талыг барьсан хэлцэл болсон ба КтХ-ийн 46.8-д заасныг зөрчсөн.
Сөрөг нэхэмжлэлийн хариу тайлбар: Уг гэрээ нь ИХ-ийн 56.1.1-д заасныг зөрчөөгүй. Учир нь хамтарсан компани байгуулагдсанаас хойш үйл ажиллагаа нь тогтвортой явуулсаар байсан хэдий ч хувьцаа эзэмшигч “БШ”-д нэг ч төгрөг өгөөгүй 2012 оныг хүрсэн. Үүнээс үүдэн Хятад талын хувьцаа эзэмшигчдээс оруулсан хөрөнгө оруулалтаа буцаан авах талаар мэдэгдэхэд Монгол талын хувьцаа эзэмшигчдээс ирэх 10 жилийн хугацаанд тогтмол мөнгийг өгөхөөр тохиролцож “М” ХХК-ийн “Тогтмол ашиг төлөх” гэрээг байгуулсан. Тухайн гэрээг “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчид болох Т.Н, Б.А нар болон “БШ” хооронд байгуулснаараа КтХ-д зааснаар шийдвэр гарсан гэж үзэх үндэслэлтэй. Мөн тус гэрээгээр компани ногдол ашиг хуваарилах бус, харин компанийн ашигтай байхаас үл хамаарч компанийн ашиг, орлогоос жил бүрийн 9 сараас өмнө гэрээний 3 дугаар зүйлд заасан тогтмол ашиг, орлогыг өгөхөөр талууд тохиролцсон.
Уг гэрээг хувьцаа эзэмшигчид байгуулсан нь ИХ-ийн 189.1, 189.5-д заасантай нийцэж байгаа бөгөөд үүнийг компанийн удирдлагын зүгээс хүлээн зөвшөөрч 2012, 2013 онуудын ашиг орлогын төлбөрийг төлсөн. “М” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчдийн хооронд байгуулсан гэрээ нь КтХ-ийн 46 дугаар зүйлээр зохицуулсан ногдол ашиг хуваарилахтай холбоотой зохицуулалтад хамаарахгүй. Учир нь гэрээний 3 дугаар зүйлд “… үүнээс хойш Хамтарсан компанийн ногдол ашиг хуваарилалтад оролцохгүй болно” гэж нэхэмжлэгч нь өөрийн ногдол ашиг хүртэх эрхээс татгалзаж байгааг шууд тодорхой заасан.

Нэхэмжлэгч А, Б нар нь хариуцагч Ц-д холбогдуулан түрээсийн байрны засан сайжруулалтын  зардалд  16,066,571  төгрөг  гаргуулах  нэхэмжлэл гаргасан үндэслэлээ “... Ц-тэй 2021.01.07-ны өдөр түрээсийн гэрээ байгуулж *** хаягт байрлах талбайг түрээсэлсэн. 2021.02.05-ны өдөр түрээсийн байрны засвар дуусаж үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн ч ковид-19 цар тахлын улмаас үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй болсон байтал Ц түрээсийн төлбөр хэсэгчлэн төлөх боломж олголгүй 2021 оны 12 сараас түрээсийн байрнаас гарахыг шаардсан. Түрээсийн байр анх засваргүй, өрөө тасалгаагүй байсныг 5 өрөөтэй, тохижилт сайтай болгон засварласан” гэж тайлбарласан. Хариуцагчаас үүнийг эс зөвшөөрч “... Түрээсийн гэрээнд “Түрээслэгч нь өөрсдийн үйл ажиллагаанд зориулан хийгдсэн нэмэлт тохижилт сайжруулалтын аливаа ажлаа өөрсдийн зардлаар хийх бөгөөд эдгээр бараа материалын үнэ ажлын хөлсийг түрээслүүлэгчээс нэхэмжлэн авах эрхгүй” гэж, мөн “Түрээслэгч нь түрээсийн хугацаа дууссан болон түрээсийн гэрээг цуцалмагц өөрсдийн үйл ажиллагаанд зориулан өөрчилсөн түрээсийн байрны эд хөрөнгийг анх байсны дагуу хүлээлцэж, үүнтэй холбогдон гарсан зардлыг өөрсдөө хариуцан түрээсийн төлбөрт суутгаж тооцохгүй, мөн түрээслүүлэгчээс нэхэмжлэн авах эрхгүй” хэмээн заасан.” гэж тус тус маргажээ.

1. Нэхэмжлэгч “Х” ХХК нь хариуцагч “Л” ХХК нар 2019 оны 02 сарын 18-ны өдөр 2019/20 тоот шатахуун худалдах, худалдан авах гэрээ байгуулж, 2020 оны 02 сарын 18-ны өдөр хүртэлх хугацаанд хариуцагч компанид шатахуун нийлүүлэхээр тохиролцсон.
2. Шатахууныг гадаадаас ам.доллароор худалдаж авдаг, гэрээний 7.4 болон гэрээний хавсралтад зааснаар ам.долларын ханшийн зөрүүг гэрээний үүргийг хугацаанд нь биелүүлээгүйгээс учруулсан хохиролд тооцохоор заасан. Шатахууны үнийг буцаан төлөх төлбөрт ханшийн зөрүүнээс 7 182 576 төгрөгийн хохирол гарсан.
3. Нэхэмжлэгч “Х” ХХК нь хариуцагч “Л” ХХК-аас үндсэн төлбөрийн үлдэгдэл 156 619 500 төгрөг, алданги 78 309 750 төгрөг, ханшийн зөрүү 7 182 576 төгрөг, нийт 242 111 826 төгрөгийг нэхэмжилсэн.

Талууд 2016.06.15-ны өдөр “хувьцаа худалдах-худалдан авах, хувьцаа эзэмших эрх шилжүүлэх” гэрээ байгуулж, хариуцагч нь “Х” ХХК-ийн 50 хувийн буюу 10,905 ширхэг нэг бүрийн үнэ 10,000 төгрөг, нийт 109,500,000 төгрөгийн үнэ бүхий хувьцааг худалдах, нэхэмжлэгч нь хувьцааны мөнгийг 2016.06.15-ны өдөр төлөхөөр харилцан тохиролцсон. 2016.06.15-ны өдрийн 7 дугаартай хувьцаа эзэмшигчийн шийдвэрээр нэхэмжлэгчийг тус компанийн 50 хувийн хувьцаа эзэмшигчээр нэмж оруулан, компанийн шинэчилсэн дүрмийг баталж улсын бүртгэлд бүртгүүлсэн. Харин нэхэмжлэгч нь гэрээнд заасан төлбөрийг төлөөгүй үйл баримт хэрэгт байгаа баримтаар тогтоогдсон.
Нэхэмжлэгч нь “хариуцагч “Х” ХХК-ийн 50 хувийн хувьцааг худалдахдаа компани бусдад төлөх ямар нэгэн өр төлбөр, маргаантай асуудал огт байхгүй гэсэн боловч шүүхийн шийдвэрээр их хэмжээний өртэй болох нь тогтоогдсон. ИХ-ийн 59.1-д заасан хууран мэхэлж хэлцэл байгуулсан. Надаар зээл авхуулж 650,000,000 төгрөгийн зээлийг авсан атлаа компанийн үйл ажиллагаанд огт оролцуулаагүй. Хариуцагч нь энэ бүгдийг мэдээд надаас хувьцааны үнийг огт шаардаж байгаагүй. Цаашид хариуцагчтай хамтран ажиллахгүй хувьцааг нь буцаан өгөх зорилготой” гэж нэхэмжлэлийн үндэслэлээ заажээ. Хариуцагч нь гэрээг хүчин төгөлдөр гэж үзэж, маргасан ба хувьцааны үнэ 109,050,000 төгрөг гаргуулах сөрөг нэхэмжлэлийг гаргасан боловч нэхэмжлэлээсээ татгалзсан байна.
Баянгол, Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016.01.07-ны өдрийн 102/ШШ2016/00409 дугаар шийдвэрээр хариуцагч “Х” ХХК-аас 423,593,900 төгрөг гаргуулан нэхэмжлэгч “Э” ХХК-д, Хан-Уул дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2016.12.01-ний өдрийн 183/ШШ2016/01243 дугаар шийдвэрээр хариуцагч “Х” ХХК-аас 155,915,159 төгрөг гаргуулан нэхэмжлэгч “Б” ХХК-д, мөн шүүхийн шүүгчийн 2018.02.08-ны өдрийн 183/ШШ2018/00341 дүгээр захирамжаар хариуцагч “Х” ХХК-аас 91,015,843 төгрөгийг гаргуулан Ю.Д-д олгохоор зохигчдын эвлэрлийг баталж, хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2023.11.01-ний өдрийн 210/МА2023/01910 дугаар магадлалаар хариуцагч “Х” ХХК-аас 800,000,000 төгрөг гаргуулан нэхэмжлэгч “М” ХХК-д олгож тус тус шийдвэрлэсэн баримт хэрэгт авагдсан.

IBP компанийн мах боловсруулах үйлдвэрийн ажилчид нь малгай, бээлий, хормогч, гутал зэрэг хамгаалалтын хувцас хэрэгсэл өмсөх шаардлагатай байдаг бөгөөд тухайн үйлдвэрийн ажилчид энэхүү хамгаалалтын хэрэгслийг өмсөх, тайлахад  зарцуулсан  хугацаа,  мөн  хувцас  солих  өрөө  болон  үйлдвэрлэлийн талбайн хооронд алхсан хугацааг ажилсан цагт тооцуулж, цалин гаргуулахыг хүсэж шүүхэд  нэхэмжлэл  гаргасан.  Харин  хариуцагч  компанийн  зүгээс  хамгаалалтын хувцас, хэрэгсэл өмсөх нь ажилчдын “үндсэн үйл ажиллагаа” биш тул ажлын цагт тооцож, цалин олгох үндэслэлгүй хэмээн маргажээ.

Нэхэмжлэгч нь 26 жил шүүгчээр ажиллаж байгаад 2022 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр өндөр насны тэтгэвэрт гарсан. Нэхэмжлэгчид нэг удаагийн тэтгэмж олгохдоо Шүүхийн Ерөнхий Зөвлөлийн даргын тушаалаар нэхэмжлэгчийн сарын дундаж цалинг албан тушаалын цалингаар тооцон, нэмэгдэл цалингаас тэтгэмж тооцоогүй тул нэхэмжлэгч нь нэмэгдэл цалингаас тооцогдох нэг удаагийн тэтгэмж 67,760,000 төгрөгийг гаргуулахаар нэхэмжлэл гаргажээ.

Нэхэмжлэгч нь хариуцагч компанитай 2020.10.12-ны өдөр хөдөлмөрийн гэрээ байгуулж, нүүрс тээврийн жолоочоор, сарын 800,000 төгрөгийн цалинтай ажиллахаар тохиролцож, тус компанид ажил эрхэлж эхэлжээ. 2021 оны 09 дүгээр сард нэхэмжлэгч “...ажлын байранд архи ууж зөрчил гаргасан, мөн удирдах албан тушаалтантай бүдүүлэг харьцаа гаргасандаа уучлал хүсье, дахин алдаа гаргавал ажлаас халагдахад гомдол байхгүй” гэсэн агуулга бүхий өргөдөл гаргасан байна. Үүнийг компани нэхэмжлэгчийн ажлаас гарах хүсэлт гэж үзэн Хөдөлмөрийн тухай хууль (1999 он)-ийн 38 дугаар зүйлийг үндэслэн 2022.01.02- ны өдрөөр тасалбар болгож, үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж, хөдөлмөрийн гэрээг цуцалсан байна. Иймд нэхэмжлэгч ажилгүй байсан хугацааны цалинг гаргуулах, нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалыг нөхөн бичилт хийлгүүлэхээр шүүхэд хандсан бөгөөд харин хариуцагч компанийн зүгээс нэхэмжлэгчийг өөрийнх нь хүсэлтээр ажлаас чөлөөлсөн хэмээн нэхэмжлэлийг эс зөвшөөрч маргажээ.

1. Нэхэмжлэгч “С ББСБ” ХХК-аас “Б.М”, “М.Т” нар төгөлдөр хуур худалдан авах зорилгоор 18 сарын хугацаатай зээлийн гэрээ байгуулж төгөлдөр хуурын үнэ 7 499 900 төгрөг зээлсэн.
2. Нэхэмжлэгч “С ББСБ” ХХК нь “Б.М”, “М.Т” нараас 2020 оны 09 дүгээр сарын 30- ны өдөр хүртэлх хугацааны зээлийн төлбөрт үндсэн зээл 6 213 940 төгрөг, зээлийн хүү 4 518 298 төгрөг, нэмэгдүүлсэн хүү 903 660 төгрөг, нийт 11 635 897 төгрөгийг хариуцагч М.Т, Б.М нараас гаргуулах нэхэмжлэл гаргасан.
3. Хариуцагч “Б.М”, “М.Т” нар төгөлдөр хуурыг хөгжмийн сургалтын төвийн үйл ажиллагаа жигдрээгүй шалтгааны улмаас зээлийн төлбөрөө хугацаанд нь төлж чадаагүй. Нэхэмжлэгч байгууллагын зээл хариуцсан ажилтанд удаа дараа энэ нөхцөл байдлаа хэлж, хүүг зогсоож, хугацаа хойшлуулах, эсхүл зээлийн гэрээг цуцлах талаар хүсэлт гаргасан боловч хүлээн аваагүй. Нэхэмжлэлээс хүү, нэмэгдүүлсэн хүү төлөхийг хүлээн зөвшөөрөхгүй.

Нэхэмжлэгч “Э” ХХК нь ажилтан байсан У-д холбогдуулан 208,397,500 төгрөгийг гаргуулах тухай нэхэмжлэл гаргажээ. Нэхэмжлэгч шаардлагын үндэслэлээ “...У нь 2022.01.01-ний өдөр "Э" ХХК-д худалдан авалтын ажилтнаар ажилд орж, ажиллаж байхдаа албан тушаалын тодорхойлолт, хөдөлмөрийн гэрээнд заасан үүргийг зүй ёсоор гүйцэтгэж чадаагүй буюу компанийн нэрийн өмнөөс хийсэн ч цуцлагдсан захиалгын төлбөрийг хувьдаа завшсан, зарим захиалгын төлбөрийг зохих ёсоор харилцагч бусад компанид шилжүүлээгүйн улмаас “Э” ХХК-д 150,000,000 төгрөгийн хохирол учирчээ. Иймд “Э” ХХК-ийн хүсэлтээр талууд 2023.05.10-ны өдөр “Төлбөр барагдуулах гэрээ” байгуулж, тус гэрээгээр ажилтан У нь үндсэн төлбөр болох 150,000,000 төгрөг, үүний алдаги 56,250,000 төгрөг, нотариатын зардал 142,500 төгрөг, орчуулгын зардал 2,005,000 төгрөг, нийт 208,397,500 төгрөг төлөхөөр гэрээнд гарын үсэг зурсан ч тус мөнгөн төлбөрийг гэрээнд заасан хугацаанд төлөөгүй тул “Э” ХХК-с шүүхэд нэхэмжлэл гаргажээ.

Хариуцагч У нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрч, “...миний хариуцаж хийсэн захиалгын дараа дахин захиалга хийсэнтэй холбоотой зардал, валютын хохирол гэх байдлаар огт үндэслэлгүйгээр хохирлын хэмжээг нэмэгдүүлж нэхэмжилж байгааг хүлээн зөвшөөрөхгүй, “Э” ХХК болон "Голомт банк" ХК-ийн хооронд байгуулсан зээлийн гэрээний үүргийг хохирлын тооцоонд оруулсан нь ойлгомжгүй” гэж, мөн “Э” ХХК нь “Төлбөр барагдуулах гэрээ”-г байгуулахдаа “Гэмт хэрэг үйлдсэн тул цагдаад өгнө” гэх мэтээр айлган сүрдүүлж тус гэрээг байгуулсан тул  хүчин төгөлдөр бус хэлцэлд тооцуулах нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.

А болон Нэхэмжлэгч нар нь эхнэр нөхөр бөгөөд 2020.05.15-ны өдөр ипотекийн зээл авсан. Ипотекийн зээлийн үйл ажиллагааны журам болон Ипотекийн даатгалын үйл ажиллагааны журам (“Ипотекийн даатгалын журам”)-ын дагуу ипотекийн зээл авсан этгээд өөрийн амь нас, эрүүл мэндийг, мөн ипотекийн зээлээр авсан орон сууцаа даатгалд даатгуулах үүрэгтэй. Үүний дагуу А болон Нэхэмжлэгч нар нь 2020.05.15-2043.04.25-ныг дуустал Хариуцагч даатгалын компанитай амь нас, эрүүл мэндийн гэнэтийн ослын даатгалын гэрээ (“Даатгалын гэрээ”) байгуулсан байна. 
Даатгалын гэрээнд (i) үйлдвэрлэлийн осол, (ii) ахуйн осол, (iii) зам тээврийн осол, (iv) байгалийн үзэгдэл түүний улмаас үүссэн осол, (v) гуравдагч этгээдийн санаатай болон болгоомжгүй үйлдэл, эс үйлдлээс үүссэн ослын улмаас амь насаа алдах болон хөдөлмөрийн чадвараа 70 буюу түүнээс дээш хувиар алдах эрсдэлийг даатгана гэж заасан. Харин аливаа ердийн болон архаг өвчний улмаас нас барсан эсвэл хөдөлмөрийн чадвараа алдсан бол нөхөн төлбөр олгохгүй гэж тусгайлан заасан байна. 
Даатгуулагчдын нэг болох А нь 2022.05.28-ны өдөр зүрхний цочмог шигдээс өвчнөөр нас барсан. 
Нэхэмжлэгчийн зүгээс, нас барсан даатгуулагч А-ын хамтран зээлдэгч бөгөөд хууль ёсны өв залгамжлагч болох Нэхэмжлэгч нь даатгалын тохиолдол үүссэн гэж үзэж, ипотекийн зээлийн үлдэгдэл болох 80,000,000 төгрөгийн нас барсан даатгуулагчид холбогдох хэсэг (50 хувь) буюу 40,000,000 төгрөгийн нөхөн төлбөр гаргуулахаар Даатгалын компанид ханджээ. 
Хариуцагчийн зүгээс, даатгалын гэрээний амь насны даатгал хэсэгт даатгуулагч нь (i) үйлдвэрлэлийн осол, (ii) ахуйн осол, (iii) зам тээврийн осол, (iv) байгалийн үзэгдэл түүний улмаас үүссэн осол, (v) гуравдагч этгээдийн санаатай болон болгоомжгүй үйлдэл, эс үйлдлээс үүссэн ослын улмаас амь насаа алдах болон хөдөлмөрийн чадвараа 70 буюу түүнээс дээш хувиар алдах эрсдэлийг даатгана гэж тодорхой заасан харин даатгуулагчийг нас барахад хүргэсэн шалтгаан, нөхцөл нь эдгээр эрсдэлд хамаараагүй (холбогдох нотлох баримтуудаас үзэхэд даатгуулагчийн зүрхний өвчин гэнэт сэдэрч нас барах шалтгаан болсон) байх тул даатгалын гэрээний 7.3.1-д “Аливаа ердийн болон архаг өвчний улмаас нас барсан эсвэл хөдөлмөрийн чадвараа алдсан” бол нөхөн төлбөр олгохгүй гэж заасны дагуу нөхөн төлбөр олгох үндэслэлгүй гэж хариу өгсөн.
Урьдчилан шийдвэрлэх ажиллагаа. Даатгалын тухай хуулийн 82.1-т заасны дагуу даатгалын үйл ажиллагаатай холбоотой маргааныг арбитрын хэлэлцээртэйгээс бусад тохиолдолд Санхүүгийн зохицуулах хороо (“СЗХ”)-д урьдчилан шийдвэрлүүлэх журмаар шийдвэрлүүлдэг. Үүний дагуу Нэхэмжлэгч нь СЗХ-д гомдол гаргахад СЗХ-с Ипотекийн даатгалын журмын 2.1.1-ийн дагуу талууд даатгалын эрсдлийг гэрээндээ тохиролцсон бөгөөд уг эрсдэлд нь “ердийн болон архаг өвчний улмаас нас барсан эсхүл хөдөлмөрийн чадвараа алдсан” гэх үндэслэл тусгагдаагүй буюу даатгуулагчийн нас барсан шалтгаан нь даатгалын гэрээнд заасан гэнэтийн ослын эрсдэлд хамаарахгүй тул Нэхэмжлэгчийн гомдол нь үндэслэлгүй байна гэжээ. Ийнхүү Нэхэмжлэгч шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байна.

Жуулчин Хязгаарлагдмал хариуцлагатай нөхөрлөлийн (цаашид “ХХН” гэх) гар утасны (Travel тасалбар хайх, худалдан авах онлайн сервис) программ ашиглан Истанбул-Лондон-Бриджтаун чиглэлд явах онгоцны тасалбарыг худалдаж авсан. Гэвч агаарын тээвэрлэгч компани онгоцны тасалбарт заасан нислэгийн өдөр (2022 оны 09 дүгээр сарын 12-нд) жуулчныг “онгоцны тасалбарын төлбөрийг төлөөгүй” гэх шалтгаанаар онгоцонд суухыг нь зөвшөөрөөгүй, онгоцонд нэвтрэх эрхийн тасалбар өгөөгүй байна.
Онгоцоор нисэж чадаагүй жуулчин (цаашид “нэхэмжлэгч” гэх) ХХН-аас онгоцны тасалбарын төлбөр болон сэтгэл санааныхаа хохирол болох 2 сая орчим тенгег шаардаж шүүхэд нэхэмжлэл гаргажээ.

МУЗГ-ын 2015 оны 87 дугаар тогтоолын дагуу, түүнийг төлөөлж Хөрөнгө оруулалтын газар, “Э” ХХК-ийн хооронд 2015.03.25-ны өдөр Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төслийн “барих-шилжүүлэх” концессын гэрээг байгуулж, тус компани авто замыг өөрийн боломж, хөрөнгөөр санхүүжүүлж 2017.09.01-ний өдрийн дотор барьж дуусган ашиглалтад оруулахаар, ЗГ-аас гэрээний үнэ 76,963,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөгийг хуваарийн дагуу 2017-2019 оны хооронд төлөхөөр тохирсон. 

Гэвч тухайн гэрээний дагуу ажил гүйцэтгэгдээгүйгээс хожим нь концессын гэрээний эрх, үүргийг “Э” ХХК “М” ХХК-д шилжүүлэхээр хүлээн зөвшөөрч, үүний дагуу Үндэсний хөгжлийн газар тухайн эрх шилжүүлэн авагчтай өмнөх гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар 2019.05.09-ний өдөр гэрээ байгуулсан.

Нэхэмжлэгч нь нэхэмжлэлийн шаардлагын үндэслэлээ дараах байдлаар тайлбарласан:
● Ээжийгээ Хавдар судлалын эмнэлэгт нарийн шинжилгээ өгч хэвтэн эмчлүүлэхээр урьд ажилласан илүү цагаа 2023.04.11/12-ны өдрийн хооронд биеэр эдлэх тухай  хүсэлтийг мэйлээр гаргаж, байгууллагын зүгээс хүсэлтийг хүлээн авч, чөлөө олгосон тул ажил тасалсан гэх үндэслэлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, компанийн нэр хүнд, эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөхүйц сөрөг үр дагаврыг бий болгосон, ямар нэг үйлдэл гаргаагүй.

Хариуцагч нь нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрч, дараах тайлбараар маргасан:
● Т хөдөлмөрийн дотоод журам зөрчсөн, албан тушаалын үүрэгтээ хариуцлагагүй хандсанаас байгууллагад хохирол учруулсан, ажил хэргийн нэр хүндийг гутаасан мэдээлэл тараасан, эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөхүйц сөрөг үр дагаврыг бий болгосон, үйлдвэрийн тасралтгүй үйл ажиллагааг хангаж ажиллаагүй, хуурамч баримт бичиг бүрдүүлж, чөлөө, тэтгэмж авсан, эмнэлгийн баримтыг хуурамчаар үйлдсэн, хууль бусаар ашиг хонжоо олсон, бусдад дарамт шахалт үзүүлсэн, хууль тогтоомжид нийцэхгүй шийдвэр гаргасан, компанийн нэр хүнд, нийтийн эрх ашиг сонирхолд нөлөөлөхүйц сөрөг үр дагаврыг бий болгосон, компанийн инженер техникийн ажилтнууд онцгой нөхцөлд буюу үйлдвэрийн үйл ажиллагаа шууд доголдох, зогсохуйц нөхцөл байдал үүссэн үед удирдлагаас өгсөн зүй ёсны шаардлага, үүрэг даалгаврыг биелүүлээгүй, биелүүлэхээс татгалзсан, ажлын байраа орхисон.

ХтХ-ийн 154.2.1-д зааснаар нэхэмжлэгч Т нь хөдөлмөрийн эрхийн маргаанаа урьдчилан шийдвэрлүүлэхээр “Ц” ХК-ийн хөдөлмөрийн эрхийн маргаан таслах комисст хандсан боловч хуульд заасан хугацааны дотор маргааныг шийдвэрлээгүй тул шүүхэд ханджээ.

Хэргийн баримтаас үзэхэд “Ц” ХК-ийн гүйцэтгэх захирлын 2023.04.**-ний өдрийн Б/*** дугаар тушаалаар хөдөлмөрийн дотоод журам, ажилтны ёс зүйн дүрэм, хөдөлмөрийн гэрээнд тусгайлан заасан  ноцтой зөрчил гаргаж, ажил тасалсан гэсэн үндэслэлээр ажилтантай байгуулсан хөдөлмөрийн гэрээг цуцалжээ.

Нэхэмжлэгч Т  нь хувийн чөлөө олгохыг хүссэн хүсэлтийг 2023.04.10-ны өдөр цахимаар гаргаж, байгууллагын удирдлага чөлөө олгохыг зөвшөөрсөн, түүнчлэн чөлөөний хугацаанд эмнэлэгт байсан тухай баримт хэрэгт авагджээ.

Эх Т.Р нь 2009.12.25-ны өдөр төрсөн, охин Т.Т-ийн нэр дээр 2011.09.28-ны өдөр “Х” ХХК-ийн салбарт “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хүүхдийн хадгаламж нээлгэсэн. Улмаар Т.Р нь 2018.11.06-ны өдөр “Х” ХХК-ийн салбараас Хадгаламж барьцаалсан зээлийн болон барьцааны гэрээний дагуу 18,000,000 төгрөгийг зээлж авахдаа дээрх “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хүүхдийн хадгаламжийг барьцаалсан. Гэвч Т.Р нь 2019.05.01-ний өдөр, түүний нөхөр 2019.04.28-ны өдөр зуурдаар нас барсан. “Х” ХХК-ийн салбараас зээлдэгч Т.Р-ийн хадгаламж барьцаалж авсан зээл нь 326 хоногоор хугацаа хэтэрч зээлийн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ зөрчсөн гэж түүний охин Т.Т-ийн “Боловсрол-Хүүхдийн Ирээдүй” хадгаламжийн  данснаас 2019.09.28-ний өдөр 21.249.500 төгрөгийг суутгаж зээлийг төлүүлсэн байна. 

Улмаар Т.Т-ийн хууль ёсны асран хамгаалагч болох Х.Т нь хариуцагч “Х” ХХК-ийн салбарт холбогдуулан бага насны Т.Т-ийн хадгаламжийн данснаас зөвшөөрөлгүй суутгаж авсан 21,249,500 төгрөгийг гаргуулах шаардлага гаргасныг хариуцагч эс зөвшөөрч, зээлдэгч Т.Р болон “Х” ХХК-ийн салбарын хооронд байгуулсан зээлийн гэрээний үндсэн зээл болон хүүгийн хамт нийт 34,975,798.65 төгрөг гаргуулж, үүргийн гүйцэтгэлийг барьцаа хөрөнгөөр хангуулах сөрөг нэхэмжлэл гаргасныг Улсын дээд шүүхийн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдааны 2022 оны 11 дүгээр сарын 08-ны өдрийн 001/ХТ2022/01061 дугаартай тогтоолоор шийдвэрлэхдээ “Х” ХХК-ийн Баян-Өлгий аймаг дахь салбараас 21,249,500 төгрөгийг гаргуулан Т.Т-д буцаан олгожээ. 

Иймд одоогийн маргааны хүрээнд нэхэмжлэгч Х.Т нь “Х” ХХК-ийн салбарт холбогдуулан 11,981,134.26 төгрөг гаргуулах нэхэмжлэл гаргаж, нэхэмжлэлийн үндэслэлээ, “...хариуцагч нь Т.Т-гийн Боловсрол хүүхдийн ирээдүй хадгаламжийн данснаас 21,249,500 төгрөг авч түүний эх Т.Р-гийн зээлийн төлбөр төлүүлсэн нь хууль бус байсныг өмнө нь шүүхийн шийдвэрээр тогтоож, уг мөнгийг хариуцагчаас гаргуулахаар шийдвэрлэсэн. Иймд хадгаламжаас мөнгө авсан 2019.09.28-ны өдрөөс уг мөнгийг буцаан төлсөн 2023.03.09-ний өдөр хүртэлх хугацааны хадгаламжийн хүү аваагүй тул хохирлыг гаргуулж Т.Т-д олгоно уу” гэснийг хариуцагч эс зөвшөөрч, “...Т.Р-гийн зээлийн гэрээний хугацаа нь 2019.09.27-ны өдөр дууссанаар энэхүү барьцааны зүйлээс 21,249,500 төгрөгийг суутгасан боловч шүүхийн шийдвэрээр буцаан олгуулахаар шийдвэрлэсний дагуу банк мөнгийг төлсөн. Хүүхдүүдийн асран хамгаалагч Х.Т хадгаламжийн хамтран эзэмшигчийн хувьд гэрээг 2019.12.09-ний өдөр гэрээг цуцалж, үлдэгдэл мөнгийг авснаар гэрээ дуусгавар болсон тул уг хугацаанаас хойш хүү шаардах эрхгүй...” гэж маргажээ.